Jodi Dean: Η Παλαιστίνη μιλάει για όλους μας
Απέναντι σε όσους θέλουν να χωρίσουν τους καλούς Παλαιστίνιους από τους κακούς που αντιστέκονται στην κατοχή, η Jodi Dean υπερασπίζεται την καθολική χειραφέτηση που ενσαρκώνει η παλαιστινιακή υπόθεση
Jodi Dean - 9 Απριλίου 2024
Οι εικόνες της 7ης Οκτωβρίου με τα αλεξίπτωτα πλαγιάς να αποφεύγουν την Ισραηλινή αεράμυνα ήταν για πολλούς από εμάς συναρπαστικές. Ήταν στιγμές ελευθερίας, που νικούσαν τις Σιωνιστικές προσδοκίες υποταγής στην κατοχή και την πολιορκία. Μέσα από αυτές, γίναμε μάρτυρες φαινομενικά αδύνατων πράξεων τόλμης και ανυπακοής μπροστά στη βέβαιη γνώση της καταστροφής που θα ακολουθούσε (το ότι το Ισραήλ ασκεί ασύμμετρο πόλεμο και απαντά με δυσανάλογη δύναμη δεν είναι μυστικό). Ποιος δεν θα αισθανόταν ενεργοποίηση βλέποντας καταπιεσμένους ανθρώπους να κατεδαφίζουν με μπουλντόζες τους φράχτες που τους φυλακίζουν, να ανεβαίνουν στον ουρανό για να διαφύγουν και να πετούν ελεύθερα στον αέρα; Η συντριβή της συλλογικής αίσθησης του εφικτού έκανε να φαίνεται ότι ο καθένας μπορεί να απελευθερωθεί, ότι ο ιμπεριαλισμός, η κατοχή και η καταπίεση μπορούν και θα ανατραπούν. Όπως έγραψε η Παλαιστίνια μαχήτρια Leila Khaled στα απομνημονεύματά της, με τίτλο My People Shall Live, για μια επιτυχημένη αεροπειρατεία, «φαινόταν ότι όσο πιο θεαματική ήταν η δράση, τόσο ανέβαινε και το ηθικό του λαού μας». Τέτοιες ενέργειες διαψεύδουν τις προσδοκίες και δημιουργούν μια νέα αίσθηση των δυνατοτήτων που υπάρχουν, απελευθερώνοντας τους ανθρώπους από την απελπισία και την απόγνωση.
Όταν γινόμαστε μάρτυρες τέτοιων δράσεων, πολλοί από εμάς αισθανόμαστε επίσης αυτή την αίσθηση ανοίγματος. Η αντίδρασή μας είναι ενδεικτική της επίδρασης του υποκειμένου που πυροδοτούν οι δράσεις: κάτι στον κόσμο έχει αλλάξει επειδή ένα υποκείμενο έχει διαταράξει κάτι που θεωρείται παγιωμένο. Για να χρησιμοποιήσουμε μια ιδέα του Alain Badiou, βλέπουμε ότι η ενέργεια που προκαλείται παράγει αυτό το υποκείμενο ως αναδρομικό αποτέλεσμα της δράσης που το προκάλεσε. Ο ιμπεριαλισμός προσπαθεί να κλείσει αυτά τα συναισθήματα πριν εξαπλωθούν μακριά. Τα καταδικάζει και τα κηρύσσει εκτός ορίων.
Οι εικόνες των Παλαιστινίων που βλέπουμε εμείς στα ιμπεριαλιστικά μας περιβάλλοντα είναι συνήθως εικόνες απεικόνισης της καταστροφής, του πένθους και του θανάτου. Η ανθρωπιά των Παλαιστινίων τίθεται υπό την αίρεση του πόνου τους, των όσων έχουν χάσει και των όσων υπομένουν. Οι Παλαιστίνιοι εισπράττουν συμπάθεια, αλλά όχι χειραφέτηση- η χειραφέτηση θα εξαφάνιζε τη συμπάθεια μας. Αυτή η εικόνα του θύματος παράγει τον «καλό» Παλαιστίνιο ως πολίτη, ακόμη καλύτερα ως παιδί, γυναίκα ή ηλικιωμένο. Όσοι αντιστέκονται, ειδικά ως μέλη οργανωμένων ομάδων, είναι κακοί: ο τερατώδης εχθρός που πρέπει να εξαλειφθεί. Όμως την ίδια ώρα, όλοι ανεξαιρέτως αποτελούν στόχο. Η ευθύνη για τη στοχοποίηση των «καλών» Παλαιστινίων επιρρίπτεται έτσι στους «κακούς» Παλαιστίνιους, δικαιολογώντας ακόμη περισσότερο την εξόντωσή τους: κάθε σπιθαμή της Γάζας είναι ένα κρησφύγετο για τρομοκράτες. Η αστυνόμευση της συγκίνησης καταπιέζει τη δυνατότητα (σ.σ. να φανταστούμε) έναν ελεύθερο Παλαιστίνιο.
Η αστυνόμευση των συναισθημάτων μας όμως, είναι μέρος του πολιτικού αγώνα. Οτιδήποτε πυροδοτεί το αίσθημα ότι οι καταπιεσμένοι μπορούν να απελευθερωθούν, ότι οι κατοχές και οι αποκλεισμοί θα τερματιστούν, πρέπει να εξαλειφθεί. Οι Ιμπεριαλιστές και οι Σιωνιστές περιορίζουν τα γεγονότα της 7ης Οκτωβρίου σε έναν κατάλογο φρικαλεοτήτων, όχι μόνο για να αποκλείσουν από τη θεώρηση τους, την ιστορία και την πραγματικότητα της αποικιοκρατίας, της κατοχής και της πολιορκίας. Το κάνουν για να καλύψουν το κενό της διαταραχής από την παραγωγή του υποκειμένου που την προκάλεσε.
Η πρώτη ιντιφάντα, το 1987, ξεκίνησε με τη «Νύχτα των ανεμόπτερων». Στις 25 και 26 Νοεμβρίου εκείνης της χρονιάς, δύο Παλαιστίνιοι αντάρτες του PFLP - GC (Λαϊκό Μέτωπο για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης - Γενική Διοίκηση) προσγειώθηκαν στα κατεχόμενα εδάφη από το Ισραήλ. Και οι δύο σκοτώθηκαν. Ο ένας από αυτούς σκότωσε έξι Ισραηλινούς στρατιώτες και τραυμάτισε άλλους επτά πριν πεθάνει. Στη συνέχεια, ο αντάρτης εκείνος έγινε εθνικός ήρωας και οι κάτοικοι της Γάζας έγραφαν «6:1» στους τοίχους τους για να χλευάσουν τα στρατεύματα των Ισραηλινών Ενόπλων Δυνάμεων. Ακόμη και ο πρόεδρος της PLO, Γιάσερ Αραφάτ, επαίνεσε τους μαχητές λέγοντας: «Η επίθεση απέδειξε ότι δεν μπορούν να υπάρξουν εμπόδια ή φραγμοί που να εμποδίζουν έναν αντάρτη που έχει αποφασίσει να γίνει μάρτυρας» Τίποτα δεν θα μπορούσε να τους συγκρατήσει ή να τους εμποδίσει αν είχαν τη θέληση να πετάξουν. Η Νύχτα των ανεμοπτέρων αναζωπύρωσε τις συναισθηματικές δυνάμεις της παλαιστινιακής επανάστασης που ακολούθησε μετά την ήττα των Αράβων τον Ιούνιο του 1967 και τόνωσε την ανάπτυξη του αντάρτικου κινήματος μετά τη μάχη της Καράμα τον Μάρτιο του 1968. Μετά τη Νύχτα των ανεμοπτέρων και κατά την πρώτη ιντιφάντα, το να είσαι Παλαιστίνιος σήμαινε ξανά εξέγερση και αντίσταση και όχι συγκατάβαση στην υπηκοότητα δεύτερης κατηγορίας και στο καθεστώς του πρόσφυγα.
Το 2018, κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Πορείας της Επιστροφής, οι κάτοικοι της Γάζας χρησιμοποίησαν χαρταετούς και αερόστατα για να ξεφύγουν από την Ισραηλινή αεράμυνα και να βάλουν πυρκαγιές στο ισραηλινό έδαφος. Φαίνεται ότι ήταν η παλαιστινιακή νεολαία που άρχισε πρώτη να στέλνει εκείνους τους πύρινους χαρταετούς. Αργότερα, η Χαμάς μπήκε στη μέση, δημιουργώντας τη μονάδα Αl-Zouari που ειδικεύεται στην κατασκευή και εκτόξευση εμπρηστικών χαρταετών και μπαλονιών. Οι χαρταετοί και τα μπαλόνια τόνωναν το ηθικό στη Γάζα, ενώ ζημίωναν την ισραηλινή οικονομία και προκαλούσαν εκνευρισμό στους Ισραηλινούς που ζούσαν κοντά στα σύνορα με τη Γάζα. Σε απάντηση των παρατηρήσεων ενός Ιταλού δημοσιογράφου για το «εικονικό νέο όπλο» που «τρέλαινε το Ισραήλ», ο ηγέτης της Χαμάς Γιαχία Σινουάρ εξήγησε:
«Οι χαρταετοί δεν είναι όπλο. Το πολύ-πολύ να βάλουν φωτιά σε κάποια άχυρα. Ένας πυροσβεστήρας, και τελείωσε. Δεν είναι όπλο, είναι μήνυμα. Γιατί είναι απλά σπάγκος και χαρτί και ένα κουρέλι εμποτισμένο με λάδι, ενώ κάθε μπαταρία του Iron Dome κοστίζει περίπου 100 εκατομμύρια δολάρια. Αυτοί οι χαρταετοί λένε: είστε απείρως πιο ισχυροί. Αλλά δεν θα νικήσετε ποτέ. Αλήθεια. Ποτέ».
Υπάρχει ένα επιπλέον πλαίσιο αναφοράς για να διαβάσει κανείς τους χαρταετούς στη Γάζα ως μηνύματα από έναν λαό που αρνείται να υποταχθεί. Το 2011, 15 χιλιάδες παιδιά από την Παλαιστίνη σε μια παραλία της Γάζας έσπασαν το παγκόσμιο ρεκόρ για τους περισσότερους χαρταετούς που έχουν πετάξει ποτέ ταυτόχρονα. Πολλοί από τους χαρταετούς περιείχαν παλαιστινιακές σημαίες και σύμβολα, καθώς και ευχές για ειρήνη και ελπίδα. Μια εντεκάχρονη, η Rawia, που έφτιαξε τον χαρταετό της στα χρώματα της παλαιστινιακής σημαίας, είπε:
«Όταν τον πετάω, νιώθω σαν να σηκώνω τη χώρα μου και τη σημαία μου ψηλά, στον ουρανό». Το ντοκιμαντέρ «Flying Paper» του 2013, σε σκηνοθεσία των Nitin Sawhney και Roger Hill, αφηγείται την ιστορία ορισμένων από τους νεαρούς με τους ιπτάμενους χαρταετούς. «Όταν πετάμε χαρταετούς, νιώθουμε σαν να είμαστε εμείς αυτοί που πετούν στον ουρανό. Νιώθουμε ότι είμαστε ελεύθεροι. Ότι δεν υπάρχει πολιορκία στη Γάζα. Όταν πετάμε τον χαρταετό, ξέρουμε ότι υπάρχει ελευθερία». Νωρίτερα φέτος, οι χαρταετοί πέταξαν σε διαδηλώσεις αλληλεγγύης που έλαβαν χώρα σε όλο τον κόσμο, εκφράζοντας και ενισχύοντας την ελπίδα και τη θέληση για την ελευθερία των Παλαιστινίων.
Το τελευταίο ποίημα του Refaat Alareer, «Αν πρέπει να πεθάνω», βασίζεται στη σύνδεση χαρταετού και ελπίδας. Ένα βίντεο με τον Brian Cox να διαβάζει το ποίημα κυκλοφόρησε στο διαδίκτυο μετά τον θάνατο του Alareer από τον IDF σε αεροπορική επιδρομή που κατέστρεψε το κτίριό του. Λέει:
Αν πρέπει να πεθάνω,
εσύ πρέπει να ζήσεις
για να πεις την ιστορία μου
για να πουλήσεις τα πράγματά μου
για να αγοράσεις ένα κομμάτι ύφασμα
και μερικές χορδές,
(κάνε το άσπρο με μακριά ουρά)
ώστε ένα παιδί, κάπου στη Γάζα
όταν θα κοιτάζει τον ουρανό στα μάτια
περιμένοντας τον πατέρα του που έφυγε φλεγόμενος...
και δεν αποχαιρέτησε κανέναν
ούτε καν την σάρκα του
ούτε τον εαυτό του...
θα δει τον χαρταετό, τον χαρταετό που έφτιαξες εσύ, να πετάει ψηλά,
και για μια στιγμή θα σκεφτεί ότι ένας άγγελος είναι εκεί.
φέρνοντας πίσω την αγάπη.
Αν πρέπει να πεθάνω
ας φέρει αυτό ελπίδα,
ας είναι μια ιστορία.
Ο χαρταετός είναι ένα μήνυμα αγάπης. Είναι φτιαγμένος για να πετάει, και πετώντας δημιουργεί ελπίδα. Τα λόγια του Alareer ασχολούνται με την κατασκευή του χαρταετού, την κατασκευή του από ύφασμα και κορδόνια, καθώς και με το πέταγμά του. Η κατασκευή του χαρταετού είναι κάτι περισσότερο από πένθος- είναι μια ενασχόληση με την πρακτική αισιοδοξία, ένα στοιχείο της διαδικασίας που καθορίζει το υποκείμενο μιας πολιτικής, το «εσύ» που έχει αναλάβει να φτιάξει τον χαρταετό και να πει την ιστορία του.
Το 1998, οι Παλαιστίνιοι κατασκεύασαν το Διεθνές Αεροδρόμιο Γιάσερ Αραφάτ. Το 2001, κατά τη διάρκεια της δεύτερης ιντιφάντα, οι ισραηλινές μπουλντόζες το κατεδάφισαν. Όπως εξήγησε η Hind Khoudary, το αεροδρόμιο ήταν βαθιά συνδεδεμένο με το όνειρο της παλαιστινιακής κρατικής υπόστασης. Πήρε συνέντευξη από τους εργάτες που κατασκεύαζαν τον διάδρομο προσγείωσης και απογείωσης που μετατράπηκε σε ερείπια και άμμο. Όπως γράφει η Khoudary, «το αεροδρόμιο της Γάζας ήταν κάτι περισσότερο από ένα έργο. Ήταν ένα σύμβολο ελευθερίας για τους Παλαιστίνιους. Το να κυματίζει η παλαιστινιακή σημαία στον ουρανό ήταν το όνειρο κάθε Παλαιστίνιου».
Οι ανεμοπτεριστές που πέταξαν στο Ισραήλ στις 7 Οκτωβρίου συνεχίζουν την συνειρμική επαναστατική σχέση της απελευθέρωσης με την πτήση. Παρόλο που οι ιμπεριαλιστικές και σιωνιστικές δυνάμεις προσπαθούν να συρικνώσουν τη δράση σε μια μοναδική εικόνα της τρομοκρατίας της Χαμάς, επιμένοντας ενάντια σε όλα τα στοιχεία ότι με την εξόντωση της, η παλαιστινιακή αντίσταση θα εξαφανιστεί, η θέληση για αγώνα για την παλαιστινιακή απελευθέρωση προηγείται και την υπερβαίνει. Η Χαμάς δεν ήταν το υποκείμενο της δράσης της 7ης Οκτωβρίου- ήταν ένας παράγοντας που ήλπιζε ότι το υποκείμενο θα αναδυόταν ως αποτέλεσμα της δράσης της, η τελευταία ενσάρκωση της παλαιστινιακής επανάστασης.
Τα λόγια που χρησιμοποίησε η Leila Khaled για να υπερασπιστεί το δίκαιο της τακτικής αεροπειρατείας του PFLP ισχύουν εξίσου σήμερα και για την 7η Οκτωβρίου. Ενεργούμε ηρωικά σε έναν δειλό κόσμο για να αποδείξουμε ότι ο εχθρός δεν είναι ανίκητος. Ενεργούμε «βίαια» για να φυσήξουμε το κερί από τα αυτιά των κουφών δυτικών φιλελεύθερων και να αφαιρέσουμε τα καλαμάκια που εμποδίζουν την όρασή τους. Ενεργούμε ως επαναστάτες για να εμπνεύσουμε τις μάζες και να πυροδοτήσουμε την επαναστατική ανατροπή σε μια εποχή αντεπανάστασης».
Πώς μπορεί ένας καταπιεσμένος λαός να πιστέψει ότι η αλλαγή είναι δυνατή; Πώς μπορούν κινήματα που έχουν βιώσει δεκαετίες ήττας να νιώσουν ποτέ ότι είναι ικανά να νικήσουν; Η Sara Roy κατέγραψε την απελπισία που διακατείχε τη Γάζα και τη Δυτική Όχθη πριν από την 7η Οκτωβρίου. Ο φραξιονισμός και η αίσθηση ότι όχι μόνο η Φατάχ αλλά και η Χαμάς συνεργαζόταν υπερβολικά με το Ισραήλ, είχαν διαλύσει την εμπιστοσύνη σε ένα εθνικά ενοποιητικό σχέδιο. Ένας φίλος είπε στη Roy: «Τα προηγούμενα αιτήματά μας έχουν χάσει κάθε νόημα. Κανείς δεν μιλάει για την Ιερουσαλήμ ή το δικαίωμα επιστροφής. Θέλουμε μόνο επισιτιστική ασφάλεια και ανοιχτά περάσματα». Οι πλημμυρίδες της Al Aqsa επιτέθηκαν σε αυτή την απελπισία. Ο συνασπισμός των μαχητών της αντίστασης με επικεφαλής τη Χαμάς και την PIJ (Παλαιστινιακή Ισλαμική Τζιχάντ) αρνήθηκε να αποδεχτεί την ήττα και να υποταχθεί στην ταπείνωση του αργού θανάτου. Η δράση τους ήταν σχεδιασμένη έτσι ώστε το επαναστατικό υποκείμενο να εμφανιστεί ως αποτέλεσμά του.
***
Στους έξι μήνες από την έναρξη του γενοκτονικού πολέμου του Ισραήλ κατά της Παλαιστίνης, σημειώθηκε ένα κύμα παγκόσμιας αλληλεγγύης προς την Παλαιστίνη, που θυμίζει το προηγούμενο κύμα της δεκαετίας του 1970 και του 1980. Όπως μας είπε ο Έντουαρντ Σαΐντ, στα τέλη της δεκαετίας του '70 «δεν υπήρχε προοδευτικός πολιτικός σκοπός που να μην ταυτίζεται με το παλαιστινιακό κίνημα». Η αλληλεγγύη με την Παλαιστίνη ένωσε την αριστερά, ενώνοντας τους απελευθερωτικούς αγώνες σε ένα παγκόσμιο αντιιμπεριαλιστικό μέτωπο. Όπως λέει ο ιστορικός Robin D.G. Kelly, «εμείς οι ριζοσπάστες θεωρούσαμε την ΟΑΠ ως πρωτοπορία σε έναν παγκόσμιο αγώνα του Τρίτου Κόσμου για αυτοδιάθεση που ταξίδευε σε έναν “μη καπιταλιστικό δρόμο” ανάπτυξης». Η μαχητικότητα και η αφοσίωση του παλαιστινιακού αγώνα κατέστησαν τους επαναστάτες μαχητές του πρότυπα για την Αριστερά.
Ο αγώνας για την απελευθέρωση της Παλαιστίνης σήμερα καθοδηγείται από το Ισλαμικό Κίνημα Αντίστασης - Χαμάς. Η Χαμάς υποστηρίζεται από το σύνολο της οργανωμένης παλαιστινιακής αριστεράς. Θα περίμενε κανείς ότι η αριστερά στον Ιμπεριαλιστικό πυρήνα θα ακολουθούσε την ηγεσία της παλαιστινιακής αριστεράς στην υποστήριξη της Χαμάς. Τις περισσότερες φορές, όμως, οι αριστεροί διανοούμενοι απηχούν τις καταδίκες που τα ιμπεριαλιστικά κράτη θέτουν ως προϋπόθεση για να μιλήσουν για την Παλαιστίνη. Με τον τρόπο αυτό, τάσσονται κατά της παλαιστινιακής επανάστασης, δίνοντας ένα προοδευτικό πρόσωπο στην καταστολή του παλαιστινιακού πολιτικού σχεδίου και προδίδοντας τις αντιιμπεριαλιστικές προσδοκίες μιας προηγούμενης γενιάς.
Πρώτη δημοσίευση: Verso - Μετάφραση: Μ. Τσιμιτάκης