COP 29: Η καταδίκη του πλανήτη των φτωχών
Η παγκόσμια συνδιάσκεψη για το κλίμα, COP29, τελείωσε, εν μέσω οργίλων αντιδράσεων από οργανώσεις και εκπροσώπους των χωρών του λεγόμενου παγκόσμιου Νότου, στο Μπακού του Αζερμπαϊτζάν. Αυτή η έκδοση του Νήματος είναι αφιερωμένη στο COP29, σε μια περίοδο σημαντικών μεταβολών που επηρεάζουν την παγκόσμια πολιτική για το κλίμα.
Η COP29 φέρνει πιο κοντά αυτό που φοβόμασταν ήδη από τις προηγούμενες COP: το τέλος του καπιταλισμού ως συστήματος εξουσίας, αποκλεισμών και οργάνωσης της οικονομίας που εξαντλεί τους φυσικούς πόρους μαζί με την εργασία, ίσως είναι όντως, λιγότερο πιθανό από το τέλος του πλανήτη για ένα μεγάλο μέρος της ανθρωπότητας.
Euronews | COP29 τα αποτελέσματα
UNFCCC | COP29 ο επίσημος απολογισμός του ΟΗΕ
Carbonbrief | COP29: Σημεία κλειδιά της συμφωνίας στο Baku
Κλιματο-οικονομικά
Τα μάτια όλων στην COP29 ήταν στραμμένα στη συμφωνίας για έναν νέο συλλογικό ποσοτικό στόχο για την κλιματική δράση (New Collective Quantified Goal on Climate Finance ,NCQG). Η νέα αυτή συμφωνία αφορά τον τριπλασιασμό της χρηματοδότησης του ταμείου ζημιών και απωλειών των χωρών του Νότου, από τα 100 δισ. δολάρια ετησίως που ήταν η μέχρι σήμερα δέσμευση σε 300 δισ. έως το 2035. Το ταμείο ζημιών και απωλειών αποτελεί μέρος του στόχου για κινητοποίηση συνολικά 1,3 τρισεκατομμυρίων δολαρίων ΗΠΑ ετησίως από δημόσιες και ιδιωτικές πηγές έως το 2035. Ωστόσο, πολλά αναπτυσσόμενα κράτη εξέφρασαν απογοήτευση, υποστηρίζοντας ότι το ποσό αυτό υπολείπεται σημαντικά των πραγματικών αναγκών τους για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή. Οι Λιγότερο Ανεπτυγμένες χώρες και η Συμμαχία των μικρών νησιωτικών χωρών αποχώρησαν μάλιστα από τις διαπραγματεύσεις λίγο πριν την τελική συμφωνία και επανήλθαν ύστερα από ασφυκτικές πιέσεις να υπογράψουν έστω αυτό.
Στην πράξη η συμφωνία αυτή μοιάζει με ένα ασφαλιστήριο συμβόλαιο χωρίς εγγύηση, που λειτουργεί μόνο αν πληρωθούν τα ασφάλιστρα, εφόσον, δηλαδή, οι χώρες καταβάλουν το μερίδιό τους εγκαίρως, κάτι που αμφισβητείται έντονα ότι θα συμβεί. Υπάρχουν βέβαια και εκείνοι που πιστεύουν ότι ο ιδιωτικός τομέας θα δώσει τη λύση.
Η χρηματοδοτική συμφωνία στην COP29 συνδέεται άμεσα τις Εθνικά Καθορισμένες Συνεισφορές (National Determined Contributions- NDCs) που όλες οι χώρες καλούνται να καταθέσουν εκ νέου το 2025, σχετικά με τις εκπομπές τους σε όλους τους τομείς ώστε να διατηρηθεί εφικτό το όριο του 1,5°C αύξησης της θερμοκρασίας που θέτει η Συμφωνία του Παρισιού. Στην COP29 μόνο δύο χώρες, η Βραζιλία και το Ηνωμένο Βασίλειο, δεσμεύτηκαν σε αύξηση της κλιματικής τους φιλοδοξίας προς όφελος των οικονομιών και των λαών τους. Στην COP30 στη Βραζιλία, λοιπόν, αναμένεται να κριθεί εάν η παγκόσμια κοινότητα θα κρατήσει ανοιχτό το παράθυρο ευκαιρίας για τη συγκράτηση της αύξησης της παγκόσμιας θερμοκρασίας αυξάνοντας την κλιματική της φιλοδοξία.
Πέρα από τις αστοχίες της COP29, υπήρξε μια σημαντική συμφωνία, η οποία φέρνει την παγκόσμια κοινότητα πιο κοντά σε έναν μηχανισμό για μια παγκόσμια αγορά άνθρακα (Άρθρο 6 της Συμφωνίας του Παρισιού). Ο μηχανισμός αυτός θα χρηματοδοτεί έργα που μειώνουν τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, και το πρώτο βήμα σε αυτή την κατεύθυνση έγινε στο Μπακού με το consensus για τα πρότυπα ποιότητας πίστωσης άνθρακα. Η πίστωση άνθρακα δίνει τη δυνατότητα σε μια χώρα ή εταιρεία να αντισταθμίσει τις εκπομπές της με έργα μείωσης CO2 οπουδήποτε στον πλανήτη, μειώνοντας έτσι το ανθρακικό της αποτύπωμα. Πολλοί χρηματοδότες αντιμετωπίζουν επιφυλακτικά ένα τέτοιο σύστημα, επικαλούμενοι την αστάθεια των αγορών, ενώ οι ακτιβιστές τονίζουν ότι δεν προστατεύονται επαρκώς τα ανθρώπινα δικαιώματα των κοινοτήτων που επηρεάζονται από έργα αντιστάθμισης άνθρακα.
Η COP30 στο Μπελέμ της Βραζιλίας, προβλέπεται να είναι η COP των COP, θα χρειαστεί πλέον να προσπαθήσει να κρατήσει τον στόχο του 1,5°C ζωντανό. Ωστόσο, θα είναι η τρίτη κατά σειρά COP που θα πραγματοποιηθεί σε μια χώρα που επεκτείνει την παραγωγή ορυκτών καυσίμων, αντί να τη μειώνει. Το Democracy Now εξηγεί το πρόβλημα σε 13 λεπτά:
Στα αποτέλεσμα της COP29 συγκαταλέγονται και οι εξελίξεις σχετικά με τον παγκόσμιο στόχο για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή . Οι διαπραγματεύσεις οδήγησαν στο Σχέδιο Εργασίας του Μπακού για την προσαρμογή, ενώ ο παγκόσμιος στόχος προσαρμογής τέθηκε σταθερά στην ατζέντα των μελλοντικών συνεδριάσεων.
Επίσης, από την COP29 προέκυψε μια ισχυρή έκκληση για δράση ώστε να επισπευθούν τα Εθνικά Σχέδια Προσαρμογής (National Adaptation Plans, NAPs) στην κλιματική αλλαγή και να μετατραπούν σε απτά αποτελέσματα. Αναγνωρίστηκε η πρόοδος που έχει σημειωθεί στην προώθηση της συνεργασίας μεταξύ των μερών της Συνδιάσκεψης, των αυτοχθόνων πληθυσμών και των τοπικών κοινοτήτων και υπογραμμίστηκε η ηγετική θέση των αυτοχθόνων πληθυσμών και των τοπικών κοινοτήτων στην αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης. Σχετικά με τις Λιγότερο Αναπτυγμένες Χώρες, η απόφαση της COP περιλαμβάνει την πρόβλεψη για ένα πρόγραμμα υποστήριξης των Εθνικών Σχεδίων Προσαρμογής για τις χώρες αυτές, ενώ συζητήθηκε η δεύτερη πενταετής αξιολόγηση της προόδου για τη διαμόρφωση και την εφαρμογή τους, κάτι που θα συνεχιστεί και τον Ιούνιο του 2025.
COP29, Draft Text on National Implementation Plans
COP29, Presidency text, Matters relating to the global goal on adaptation
Carbon Brief, How to track progress towards the ‘global goal on adaptation’?
Ο παράγοντας Τραμπ, οι ΗΠΑ και η Δύση
Παρά τις εκκλήσεις για σταδιακή κατάργηση των επιδοτήσεων στα ορυκτά καύσιμα, η COP29 δεν πέτυχε συναίνεση σε αυτό το κρίσιμο θέμα. Πρόκειται για ένα ξεκάθαρο βήμα προς τα πίσω από τις συμφωνίες της COP28, υπό την επιρροή της εκλογής Τραμπ. Η αντιπροσωπεία των ΗΠΑ, εξάλλου, αντί να ηγηθεί της συνδιάσκεψης, χρειάστηκε να προσπαθήσει να πείσει τους εταίρους της ότι οι Αμερικανικές δεσμεύσεις θα ισχύσουν από το Γενάρη και μετά. Φυσικά όλοι γνωρίζουν ότι η κυβέρνηση Τραμπ θα πορευτεί θεωρώντας ότι δεν υπάρχει κλιματική αλλαγή. Ο ειδικός στην πολιτική για την κλιματική αλλαγή του Περιβαλλοντικού Ινστιτούτου της Στοκχόλμης, R. Klein παρομοίασε την αμερικανική αποστολή με μια όχι απλώς ακίνητη αλλά νεκρή πάπια. Και αν οι ΗΠΑ δεν δεσμεύονται από το κείμενο αυτής της COP, η Κίνα και οι άλλοι εταίροι δεν θα πιεστούν για αύξηση της κλιματικής τους φιλοδοξίας και δράσης. Χαρακτηριστικά, ο ηγέτης της αντιπροσωπείας των ΗΠΑ, John Podesta, γιουχαϊστηκε κατά την έξοδό του από τις διαπραγματεύσεις.
“Φυσικά δε θα είναι καλύτερα με τον Trump, αλλά είναι πραγματικά ντροπιαστικά και αυτά που κάνουν με τον Biden” σχολίασε ο Victor Menotti, διευθυντής του International Forum on Globalization, αμέσως μόλις ο Podesta φυγαδεύτηκε. “Αυτή δεν είναι η ατζέντα για την κλιματική πολιτική και την περιβαλοντική δικαιοσύνη για την οποία ψηφίστηκε“.
Στο μεταξύ στις ΗΠΑ η πρόκληση βρίσκεται σε άλλο επίπεδο, καθώς επιστήμονες που χρησιμοποιούν τις ομοσπονδιακές βάσεις δεδομένων με τις κλιματικές μετρήσεις σπεύδουν να δημιουργήσουν αντίγραφα φοβούμενοι ότι θα καταστραφούν από τον νέο χρόνο και μετά, με την έλευση των Ταλιμπάν του Τραμπ! Ταυτόχρονα η κυβέρνηση Biden ανακοίνωσε ότι θέλει να τριπλασιάσει το ποσοστό της πυρηνικής ενέργειας που παράγεται στη χώρα μέχρι το 2050, σηματοδοτώντας την επιστροφή στα πυρηνικά, αλλά βέβαια είναι άγνωστο όχι μόνο αν η κυβέρνηση Τραμπ θα συνεχίσει σ’αυτή την κατεύθυνση, αλλά και αν ο τριπλασιασμός είναι εφικτός στην πράξη.
Στην άλλη όχθη του Ατλαντικού ο Keir Starmer παρουσίασε τα φιλόδοξα πλάνα του να κάνει το Ηνωμένο Βασίλειο πρωτοπόρο στις τεχνολογίες κλίματος, κάτι που καταγράφεται στα θετικά της διοργάνωσης.
Η Κίνα και ο ρόλος της
Ειδικοί διαπραγματευτές στο COP29 διαρρέουν ότι η Κίνα αλλάζει στάση και φαίνεται να διεκδικεί την ηγεμονία στη χρηματοδότηση έργων ενάντια στην κλιματική αλλαγή , σε αναμονή της απόσυρσης των ΗΠΑ. Ο τρόπος με τον οποίον επιχειρείται αυτό είναι η λεγόμενη Κινέζικη προσέγγιση: η αντιπροσωπεία της Κίνας προσπάθησε, και θα συνεχίσει στο μέλλον, να μεσολαβήσει διακριτικά ώστε να ξεμπλοκάρει διαφωνίες, αλλά μόνο πίσω από κλειστές πόρτες. Παρόλα αυτά οι πρωτοβουλίες της ωθούν προς την κατεύθυνση της αύξησης των εθνικών προϋπολογισμών για το περιβάλλον, και η επιρροή της ασκείται σε χώρες όπως η Σαουδική Αραβία και το Αζερμπαϊτζάν που όντας παραγωγοί υδρογονανθράκων επιθυμούν να μπλοκάρουν τις συμφωνίες του COP.
Το κίνητρο της Κίνας σχετίζεται βέβαια με την παραγωγή ηλιακών πάνελ της χώρας, το μερίδιο της οποίας στην παγκόσμια αγορά είναι κυρίαρχο και αυξάνεται συνεχώς. Επιπροσθέτως, όμως, η Κινέζικη ηγεσία φαίνεται να βλέπει θετικά την χρυσή ευκαιρία να ηγεμονεύσει *και* στην πολιτική για την κλιματική κρίση, εκμεταλλευόμενη την επιλογή του Τραμπ να απομονώσει τις ΗΠΑ στο ζήτημα αυτό. Οι εκπομπές διοξειδίου στη χώρα αναμένονται να πέσουν το 2024 σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά, ενώ η κατανάλωση πετρελαίου αναμένεται να φτάσει και να ξεπεράσει την κορύφωσή της στα επόμενα λίγα χρόνια.
Το καθεστώς του Μπακού
Σε κοινή τους επιστολή στη Le Monde ακαδημαϊκοί και καλλιτέχνες αναρωτιούνται πώς είναι δυνατόν να δίνεται η διοργάνωση της COP29 σε ένα αιματοβαμμένο δικτατορικό καθεστώς, που βαρύνεται με πρόσφατη εθνοκάθαρση (και παράλληλα είναι πετρελαιοπαραγωγός χώρα με βραχυπρόθεσμα συμφέροντα αντίθετα με εκείνα του πλανήτη):
Ταυτόχρονα η Διεθνής Αμνηστία κατήγγειλε ότι περισσότεροι από 300 είναι οι πολιτικοί κρατούμενοι στο Αζερμπαϊτζάν, μεταξύ των οποίων δημοσιογράφοι, κλιματικοί ακτιβιστές και πολιτικοί αντίπαλοι του καθεστώτος, και ότι ο αριθμός τους αυξήθηκε (!) από τη στιγμή που το Μπακού έλαβε το πράσινο φως για τη διοργάνωση του COP. Εκτός αυτού, η χώρα δεν έχει συμμετάσχει σε καμμία από τις πολιτικές συμμαχίες προηγούμενων συνδιασκέψεων, ενώ είναι και μια από τις πολύ λίγες χώρες των οποίων το δεύτερο επίσημο Εθνικό Σχέδιο για το κλίμα (που η συνθήκη του Παρισιού επέβαλε να κατατίθεται κάθε πέντε χρόνια) είναι ακόμα πιο αδύναμο από το πρώτο.
Δεν προξένησε μεγάλη έκπληξη, μετά από όλα αυτά, το γεγονός ότι μεγαλοστέλεχος της διοργάνωσης πιάστηκε σε βίντεο (που μπορείτε να παρακολουθήσετε εδώ) να προσπαθεί να μεσολαβήσει σε ιδιωτική συμφωνία εκμετάλλευσης νέων πετρελαϊκών κοιτασμάτων.
Οι λομπίστες και η Ελλάδα
Όπως είπε η διευθύντρια του International Climate Politics Hub, Catherine Abreu :
Ανάμεσά τους είναι και 113 λομπίστες - μέλη Ευρωπαϊκών εθνικών αποστολών. Η Ελλάδα ηγείται (και εδώ) με 24 λομπίστες στην αποστολή της, σύμφωνα με το Euronews, η Ιταλία φέρνει 22, η Σουηδία 17, το Βέλγιο 13 κλπ.
Η Marcella Via, εκπρόσωπος του Ευρωπαϊκύ Παρατηρητηρίου εξηγεί:
Η Ελλάδα και η Ιταλία είναι οι χώρες που αγοράζουν το περισσότερο φυσικό αέριο από το Αζερμπαϊτζάν. Δεν είναι περίεργο ότι έχουν στις αποστολές τους τόσους λομπίστες.
Η Ρώμη και η Αθήνα άλλωστε προσδοκούν την κατασκευή του Νότιου Ευρωπαϊκού αγωγού που θα συνδέει το Αζερμπαϊτζάν μέσω της Τουρκίας με την Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή, ο οποίος, αν ολοκληρωθεί, θα μεταφέρει 10 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικό αέριο το χρόνο.
Παράλληλες συζητήσεις
Στο παρασκήνιο των κεντρικών διαπραγματεύσεων υπήρξαν ορισμένες θετικές εξελίξεις:
Η Βραζιλία σε συνεργασία με τα Ηνωμένα Έθνη ιδρύει οργανισμό για την καταπολέμηση των ψευδών ειδήσεων σε σχέση με την Κλιματική Αλλαγή
Το δίκτυο του Bitcoin εκτιμάται ότι καταναλώνει περισσότερη ενέργεια από την πλειοψηφία των χωρών του πλανήτη, σύμφωνα με έρευνα του Cambridge. Κάτι που συζητήθηκε στο COP29 είναι η επιβολή φόρου κλίματος στην “εξόρυξη” Bitcoin, η οποία γίνεται οικονομικά συμφέρουσα ξανά όταν η αξία του Bitcoin ανεβαίνει (όπως τώρα), ακριβώς γιατί η ενέργεια που χρειάζεται για την παραγωγή του δεν συμπεριλαμβάνει τέτοιους φόρους.
Μετά το τέλος του COP29, οι συζητήσεις για την Παγκόσμια Συνθήκη για το Πλαστικό ξεκίνησαν τη Δευτέρα, και η Ευρωπαϊκή Ένωση δηλώνει αποφασισμένη να ολοκληρώσει τη συμφωνία το γρηγορότερο δυνατό.
To COP χρειάζεται αναδόμηση
Η κριτική για τη διοργάνωση και την πανθομολογούμενη τελική αποτυχία της Συνδιάσκεψης ξεκίνησε ήδη ενώ αυτή ήταν σε εξέλιξη, με την ανοιχτή επιστολή του πρώην γ.γ. του ΟΗE, Ban Ki Moon, και μιας πλειάδας άλλων στελεχών διεθνών οργανώσεων για το κλίμα, που ζητούν αναδόμηση του τρόπου διεξαγωγης της συνδιάσκεψης στο μέλλον, με αυστηρότερα κριτήρια για τις διοργανώτριες χώρες, λιγότερους λομπίστες και πιο ουσιαστικές δεσμεύσεις.
“Στην περυσινή COP28 στο Dubai, σε μια μετάβαση μακριά από τους υδρογονάνθρακες στις ενεργειακές υποδομές. Αλλά 112 μήνες αργότερα οι εκπομπές ρύπων έχουν αυξηθεί, ακόμα μια φορά, κατά σχεδόν 1%”
Η Greta Thunberg απείχε από τη Συνδιάσκεψη, εντοπίζει το πρόβλημα στον καπιταλισμό συνολικά, και καλεί σε γενική επιστράτευση τις κλιματικές οργανώσεις ανά τον κόσμο, καθώς, όπως λέει:
“Αυτοί που έχουν την εξουσία επιδεινώνουν την καταστροφή των οικοσυστημάτων που στηρίζουν τη ζωή μας. […] Είναι κομμάτι ενός μεγαλύτερου συστήματος που είναι χτισμένο στην αδικία και σχεδιασμένο να θυσιάσει τις παρούσες και τις μελλοντικές γενιές ώστε να δώσει την ευκαιρία σε λίγους να βγάλουν ασύλληπτα κέρδη και να συνεχίσουν να εκμεταλλεύονται τον πλανήτη και τους ανθρώπους του. […] Με κάθε διαπραγμάτευση, με κάθε λόγο που εκφωνείται από πολιτικούς ηγέτες και με κάθε συμφωνία που υπογράφουν, γίνεται ολοένα πιο ξεκάθαρο ότι εναπόκειται σε εμάς, σαν παγκόσμια κοινότητα, να αναλάβουμε τη δράση που τόσο απελπισμένα χρειαζόμαστε και να δείξουμε τί πραγματικά σημαίνει Ηγεσία. Δεν πρόκειται να το κάνουν αυτοί για μας, όπως αυτή η COP29 απέδειξε, για μια ακόμα φορά.”
Η κατάσταση σήμερα
Παραθέτουμε μερικούς συνδέσμους για την καλύτερη ποσοτική κατανόηση του κλιματικού προβλήματος και των εκπομπών ρύπων σήμερα:
Ο (αληθινά) απλός οδηγός του BBC για την Κλιματική Αλλαγή.
Εκπομπές ρύπων CO2 το 2023, σχετιζόμενες με την παραγωγή ενέργειας, πηγή Διεθνής Επιτροπή Ενέργειας.
Συνολικές εκπομπές ρύπων *ανά χώρα* στο χρόνο (από το 1990 μέχρι σήμερα), πηγή ΕΕ.
Η μη κυβερνητική οργάνωση του Al Gore, Climate Trace δημοσίευσε έναν καταπληκτικό χάρτη με της πηγές ρύπων ανά περιοχή (π.χ. Πολιτεία στις ΗΠΑ). Το Τέξας ρυπαίνει περισσότερο από κάθε άλλη περιοχή στον κόσμο, και μετά ακολουθούν 6 περιοχές της Κίνας με την Σαγκάη να πρωτοστατεί.
Η NASA χρησιμοποιεί γραφικά επιπέδου Χόλιγουντ πλέον για να αποδώσει, στην παρακάτω εντυπωσιακή μορφή, την παραγωγή του διοξειδίου του άνθρακα και τη ροή του στην ατμόσφαιρα πάνω από την Β. Αμερική.
