Εξατομικευμένη τεχνητή νοημοσύνη

Μηχανικοί σκακιστές για πολλές χρήσεις. Κοιτάζοντας το νεφέλωμα του Καρκίνου. Ανισότροπο σύμπαν; Η λάμψη εκατομμυρίων γαλαξιών με τα μάτια του Ευκλείδη

Η τελευταία εξέλιξη στην Τεχνητή Νοημοσύνη είναι η ανακοίνωση της Open AI ότι είναι πλέον δυνατή (μόνο για τους συνδρομητές του GPT4) η κατασκευή εξειδικευμένων chatbot, σαν το GPT4, αλλά με συγκεκριμένες ικανότητες και γνώσεις της επιλογής του χρήστη. Μάλιστα η εταιρεία προβλέπει και τη δημιουργία μιας αγοράς για τα πιο επιτυχημένα μποτς που θα φτιάχνουν οι χρήστες. Προσπαθεί δηλαδή να μας μετατρέψει όλους σε διαφημιστές της που φτιάχνουν τα δικά τους chatbots.

Μεγαλύτερο ενδιαφέρον ακόμα παρουσιάζει η δυνατότητα παροχής συγκεκριμένου υλικού για την εκπαίδευση του chatbot, που δείχνει να μετατοπίζει την εστίαση προς την ιδέα ενός προσωπικού βοηθού Τεχνητής Νοημοσύνης που παίζει στα δάχτυλα το προσωπικό σας αρχείο, τη βιβλιοθήκη σας και όλες τις σημειώσεις που έχετε ποτέ κρατήσει.

Η παγκόσμια κοινότητα εθισμένων στα Παραγωγικά Γλωσσικά Μοντέλα, δείχνει να ανταποκρίνεται, όπως για παράδειγμα στην περίπτωση του “φίλου του Ιστορικού“, ενός chatbot που θα μπορούσε να βοηθά στην ανάλυση πρωτότυπων πηγών, ή σ’εκείνη ενός αρθρογράφου της Chicago Tribune που εκπαιδεύει ένα chatbot νια γράφει άρθρα σαν τα δικά του.

Πολλαπλές στρατηγικές

Το σκάκι υπήρξε μια από τις πρώτες εφαρμογές στην Τεχνητή Νοημοσύνη από την μακρινή πια εκείνη εποχή που έπαιζε ο Κασπάροφ απέναντι στον Deep Blue. Το ζήτημα πλέον δεν είναι να κερδίσει ο υπολογιστής, αλλά να επιδεικνύει περισσότερη φαντασία και εφευρετικότητα, και να μπορεί το ίδιο σύστημα να αντιμετωπίσει και διαφορετικά παιχνίδια. Αυτό προσπαθούν να κατασκευάσουν στην DeepMind της Google, όπου συνδυάζοντας μέχρι και δέκα διαφορετικά συστήματα τεχνητής νοημοσύνης, με διαφορετική τακτική το καθένα, σε ένα ενιαίο σύστημα. Όταν η μια τακτική αποτυγχάνει, το σύστημα εστιάζει στην επόμενη. Το καινούριο σύστημα παίζει καλύτερα από το AlphaZero της Google, και τα πάει καλά και με άλλα παζλ όπως αυτά του Penrose. Η κεντρική ιδέα φαίνεται πως είναι να εξαναγκαστεί το σύστημα να δημιουργήσει πολλές, χιλιάδες ίσως, λύσεις ενός προβλήματος που η κάθε μια είναι διαφορετική από τις άλλες: ένα βήμα πιο κοντά στη δημιουργικότητα.

• Διαβάστε το σχετικό άρθρο στο Quanta Magazine.

Το Νεφέλωμα του Καρκίνου με τα μάτια του James Webb

Το έτος 1054, στις 4 Ιουλίου, τις μέρες που ο απεσταλμένος του ήδη νεκρού Πάπα Λέοντος του ΙΧ και ο πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Μιχαήλ Κηρουλάριος επισφράγιζαν το σχίσμα μεταξύ Καθολικής και Ορθόδοξης εκκλησίας, Κινέζοι αστρονόμοι (και πιθανώς Γιαπωνέζοι, Άραβες, Ιθαγενείς Αμερικάνοι και ίσως και Ευρωπαίοι) κατέγραψαν ένα καινούριο υπέρλαμπρο αστέρι, που για 23 μέρες ήταν ορατό και κατά τη διάρκεια της ημέρας. Επρόκειτο, στην πραγματικότητα, για το θάνατο ενός άστρου, μια έκρηξη υπερκαινοφανούς, που διαμόρφωσε στη συνέχεια αυτό που σήμερα είναι γνωστό ως το νεφέλωμα του Καρκίνου.

Το νεφέλωμα του Καρκίνου από το James Webb Telescope. ΠΗΓΗ: NASA

Το James Webb φωτογράφισε το νεφέλωμα ξανά, με ανεπανάληπτη λεπτομέρεια. Το υπόλειμμα της έκρηξης, ένας ιλλιγιωδώς περιστρεφόμενος αστέρας νετρονίων, δημιουργεί ένα μαγνητικό πεδίο που διαμορφώνει το υλικό μέσα στο νεφέλωμα. Με τα δεδομένα του James Webb, οι αστρονόμοι μπορούν να μελετήσουν μεταξύ άλλων και την ποσόστωση βαρέων στοιχείων στα εκτοξευμένα αέρια, καθιστώντας έτσι το νεφέλωμα μιας πρώτης τάξεως ευκαιρία να μελετηθούν οι υπερκαινοφανείς αυτού του τύπου. Μη χάσετε το καταπληκτικό επεξηγηματικό βίντεο της NASA όπου περιγράφονται με λεπτομέρειες τα χαρακτηριστικά της εικόνας που βλέπουμε παραπάνω.

Μέρες μετά το θάνατο του Λέοντα του ΙΧ έγινε ορατή στον ουρανό μια συστοιχία άστρων και πλανητών που έμοιαζε με “ένα μονοπάτι διακοσμημένο με θαυμάσια και φωτισμένο από αμέτρητες λάμπες“. Μια εκδοχή είναι ότι ο υπερκαινοφανής έλαβε μέρος σ’ αυτήν την ουράνια διάταξη που εντυπωσίασε την αυλή του Πάπα.

Χίλιοι Γαλαξίες

Ο Ευκλείδης (όχι ο Τσακαλώτος, το τηλεσκόπιο της ESA), του οποίου η αποστολή είναι η καταγραφή του ουράνιου στερεώματος με σκοπό την αναζήτηση της σκοτεινής ύλης (και της σκοτεινής ενέργειας), έδωσε στη δημοσιότητα μερικές εικόνες απαράμιλλου κάλους, μεταξύ των οποίων και μια όπου φαίνονται χίλιοι Γαλαξίες (στον αστερισμό του Περσέα). Το γαλαξιακό σμήνος του Περσέα είναι μια από τις μεγαλύτερες δομές ύλης στο σχετικά κοντινό μας Σύμπαν, “μόλις” 240 εκατομμύρια έτη φωτός μακριά δηλαδή, και “φωτογραφίζεται” για πρώτη φορά με τόσο μεγάλη ακρίβεια.

Το γαλαξιακό σμήνος στον Περσέα, με 1000 Γαλαξίες στο προσκήνιο και περισσότερους από 10000 στο βάθος. ΠΗΓΗ: ESA

Αξίζει να επισκεφτείτε τη σελίδα κάθε εικόνας, και να τις δείτε σε υψηλή ευκρίνεια (εδώ για την εικόνα παραπάνω).

“και ζαλίστηκα και έκλαψα, γιατί τα μάτια μου είχαν δει αυτό το μυστικό και επαγωγικό πράγμα που οι άνθρωποι έχουν καπηλευθεί τ' όνομα του, μα που κανένας από αυτούς δεν το 'χει δει ποτέ: το ασύλληπτο σύμπαν.”

Χ. Λ. Μπόρχες, το Άλεφ (μετ. Α. Kυριακίδης)

Είναι το σύμπαν ομογενές και ισότροπο;

Η κυρίαρχη αφήγηση για την ιστορία του Σύμπαντος, από τη Μεγάλη Έκρηξη μέχρι σήμερα, βασίζεται ολοκληρωτικά στην λεγόμενη Κοσμολογική αρχή: το Σύμπαν είναι, στο σύνολό του, ομογενές και ισότροπο, δηλαδή φαίνεται το ίδιο απ’ όποιο σημείο κι αν το παρατηρείς, και προς οποιαδήποτε κατεύθυνση κι αν κοιτάζεις. Χάρη στην κοσμολογική αρχή οι εξισώσεις που διέπουν την εξέλιξη του Σύμπαντος είναι εύκολο να λυθούν, και χάρη σ’ αυτές τις απλές λύσεις συνάγουμε το συμπέρασμα ότι το Σύμπαν διαστέλλεται με επιταχυνόμενο ρυθμό, εξαιτίας της λεγόμενης σκοτεινής ενέργειας. Όμως η ομοιογένεια και η ισοτροπικότητα του Σύμπαντος δεν είναι προφανείς. Για παράδειγμα η άμεση γειτονιά μας, οι Γαλαξίες γύρω από τον δικό μας, σαφώς και δεν περιέχουν ύλη ομογενώς κατανεμημένη.

Η δομή του Σύμπαντος στις πολύ μεγάλες αποστάσεις, το κοσμικό δίκτυο και τα κοσμικά κενά. Πρόκειται για καλλιτεχνική απεικόνιση των αστρονομικών παρατηρήσεων. ΠΗΓΗ: Wikipedia

Αλλά και σε μεγαλύτερες αποστάσεις μετράμε δίκτυα Γαλαξιακών σμηνών (το Κοσμικό Δίκτυο) και μεγάλα κενά, και μόνο στις πολύ μεγάλες κλίμακες, έχουμε ενδείξεις ότι το σύμπαν είναι ισοτροπικό και ομογενές. Τα τελευταία δυο-τρία χρόνια δημοσιεύονται μελέτες που προσπαθούν να διακρίνουν από τα ολοένα και ακριβέστερα αστρονομικά δεδομένα αν υπάρχουν ενδείξεις ανισοτροπικότητας στο ορατό Σύμπαν, στην κατανομή των κβαζαρς, π.χ. ή σ’ αυτήν ενός ιδιαίτερου τύπου υπερκαινοφανών. Διαβάστε το πολύ αναλυτικό, και διασκεδαστικό, εκλαϊκευτικό άρθρο με τίτλο “Στην καρδιά του Σκότους“, του Subir Sarkar, από το πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, που ηγείται της προσπάθειας αυτής (προσπεράστε τις εξισώσεις αν δεν έχετε παρακολουθήσει μαθήματα κοσμολογίας). Αν ο Subir Sarkar έχει δίκιο, και το Σύμπαν όντως αποδειχθεί ανομοιογενές, ένα μεγάλο τμήμα του κοσμολογικού μοντέλου θα πρέπει να αναθεωρηθεί - και δε θα είναι εύκολη υπόθεση: οι εξισώσεις του Einstein που περιγράφουν την εξέλιξη του Σύμπαντος είναι διαβόητα δύσκολο να λυθούν αν δεν υποθέσει κανείς εξ’αρχής τη μεγαλύτερη δυνατή συμμετρία.

Στα γρήγορα

• Μια επιτροπή 42 ειδικών, ο καθένας από τους οποίους ζήτησε τη γνώμη της κοινότητας στο επιστημονικό του πεδίο, αναζήτησε παραμελημένους, ως σήμερα, παράγοντες που μπορούν να επιδράσουν αρνητικά στην εξέλιξη των δασών στο Ηνωμένο Βασίλειο τα επόμενα 50 χρόνια. Ένας συνδυασμός τέτοιων παραγόντων κάνει την πιθανότητα τα δάση εκεί να υποστούν αυτό που ονομάζεται “καταστροφική κατάρρευση του δασικού οικοσυστήματος“ σημαντική. Τέτοιοι παράγοντες, όπως η εξάπλωση ιών που καταστρέφουν τα δέντρα, η αναγκαστικά πλημμελής φροντίδα τους, ο ανταγωνισμός με τις πόλεις για νερό, ήδη προκαλούν φθορά στα δάση της Β. Αμερικής και της Ευρώπης, και αναμένεται να επιδράσουν εντονότερα στο μέλλον λόγω της ανόδου της θερμοκρασίας, των έντονων καιρικών φαινομένων, ιδίως των πλημμυρών, αλλά και της αυξανόμενου επιπέδου παγκοσμιοποίησης.

• Η πρώτη επιτυχής μεταμόσχευση οφθαλμού έλαβε χώρα πρόσφατα σε νοσοκομείο της Νέας Υόρκης. Επιτυχής με την έννοια ότι ο οργανισμός του λήπτη, ενός βετεράνου στρατιώτη που υπέστη σοβαρό εργατικό ατύχημα, δεν απέβαλλε το μόσχευμα και ότι το μάτι αιματώνεται κανονικά. Ο ασθενής δεν μπορεί ακόμα να δει μέσα από το μάτι, αλλά η ανάκτηση της όρασής του στο μέλλον δεν αποκλείεται από τους γιατρούς.

• Τις προηγούμενες εβδομάδες ο ουρανός της κεντρικής Ευρώπης και των Βαλκανίων φωτίστηκε από το Βόρειο Σέλας, σε μια σπάνια αλλά όχι παράξενη συγκυρία από αλλεπάλληλες ηλιακές καταιγίδες. Δείτε σ’ αυτό το πολύ συνοπτικό βίντεο στο Instagram πώς σχηματίζεται το Βόρειο Σέλας από τον ηλιακό άνεμο.

• Ορισμένοι από τους δορυφόρους του Κρόνου και του Δία φαίνονται να έχουν ωκεανούς από νερό σε υγρή μορφή, παρόλο που κανονικά θα έπρεπε να είναι προ πολλού παγωμένοι. Τι είναι αυτό που συντηρεί το νερό εκεί σε σχετικά υψηλή θερμοκρασία; Οι αποστολές της NASA και της ESA προς τα φεγγάρια αυτά δίνουν πολύτιμες πληροφορίες για τους μηχανισμούς που κρατάνε το νερό σε υγρή μορφή και άρα την πιθανότητα (κάποιας) μορφής ζωής στο εξωτερικό του δικού μας ηλιακού συστήματος (άρα πιθανώς και όλων των υπόλοιπων αστρικών συστημάτων στο Γαλαξία). Διαβάστε το συναρπαστικό άρθρο στο Quanta, απ’όπου και η εικόνα παρακάτω.