«Athena»: μια εξέγερση για το Netflix;
«Athena»: μια εξέγερση για το Netflix;
Το Νήμα Πολιτισμός #11 παρακολουθεί τα εξεγερμένα προάστια στο «Athena» του Ρομέν Γαβρά, ακολουθεί τον ξεριζωμό των Μικρασιατών προσφύγων στο Μουσείο Μπενάκη, μιλά για τον σκηνοθέτη Γιώργο Κουτλή.
Η τελευταία μεγάλου μήκους ταινία του Ρομέν Γαβρά, «Athena» έκανε πρεμιέρα στη Βενετία και ήδη προβάλλεται στο Netflix. Όλα ξεκινούν με τη δολοφονία ενός νεαρού από την αστυνομία. Το προάστιο με το όνομα «Αθήνα» φλέγεται: τα παιδιά των μεταναστών από τις πρώην αποικίες εξεγείρονται, τα ΜΑΤ είναι παντού. Ο γαλλικός Νοέμβρης του ‘05, ο ελληνικός Δεκέμβρης του ‘08 πλανάται πίσω από την ένταση και τους καπνούς των εικόνων. Η σύγκριση σταματάει εδώ. Η συνέχεια είναι κραυγές και υποτυπώδης λόγος, σχηματικοί χαρακτήρες (τα αλγερινής καταγωγής αδέλφια, ο οργισμένος μακρυμάλλης, ο ειρηνευτής στρατιωτικός, ο χαμένος ντίλερ, ένας άτυχος ματατζής που πιάνεται όμηρος) και μια στοιχειώδης υπόθεση με προβληματικό τέλος.
Η εξέγερση ως θέαμα
Η ταινία επιδιώκει να εγγραφεί στη συνέχεια του ιστορικού «Μίσους» που πρώτο, το 1995, έφερε στο προσκήνιο το ζήτημα των προαστίων. Ή έστω επιχειρεί να πάρει τη σκυτάλη από τους «Αθλίους» του Λατζ Λι με τον οποίο ο Ρομέν Γαβράς συνεργάζεται σταθερά. Αν όμως, με μια λέξη οι «Άθλιοι» είναι το «Μίσος» από τη σκοπιά της αστυνομίας, το «Athena» μπορεί να ιδωθεί ως οι «Άθλιοι» από τη σκοπιά του κυρίαρχου λόγου. Με αισθητική βίντεο κλιπ και ρυθμούς βιντεοπαιχνιδιού, η ταινία ενώ προτίθεται να εξάρει τον δίκαιο θυμό και την εξέγερση ως διέξοδο, κάνει εικόνα τα κλισέ περί «αγριοποίησης» των προαστίων, μετατρέποντας επιπλέον τις συγκρούσεις σε ένα ακόμα θέαμα. Ζωώδεις λοιπόν οι μελαμψοί -αποκλειστικά άντρες- εξεγερμένοι, θύμα της κατάστασης η αστυνομία, διαυγής η τηλεοπτική φωνή που προειδοποιούσε για ακροδεξιά προβοκάτσια. Φασιστικά τατουάζ αποκαλύπτονται όταν, νικηφόρο πια, το τσούρμο των «ΜΑΤ» πετά στη φωτιά τις στολές-μεταμφιέσεις τους. Δύο λεπτά πριν, είχαν υποχρεώσει τους ηττημένους νεαρούς να γδυθούν και να γονατίσουν με τα χέρια στο κεφάλι, σε μια προκλητική επανάληψη της αντίστοιχης πραγματικής σκηνής στη Μαντ-λα-Ζολί τον Δεκέμβριο του 2018. Πίσω από το θέαμα, εκείνο που τελικά μένει είναι η αναπαραγωγή του κυρίαρχου φαντασιακού που θέλει τη λαϊκή εξέγερση ζωώδη και την αστυνομική βία εκκινούμενη από τα εκφασισμένα της στοιχεία.
Διαβάστε: «Θα ήθελα να γυρίσω μια ταινία για τον Άρη Βελουχιώτη, δεν είναι απλό», συνέντευξη του Γαβρά με τον Παναγιώτη Μένεγο | news 24/7
«High Alert: Romain Gavras On Greek Tragedy Athena», συνέντευξη του Γαβρά στο περιοδικό Quietus
Ακούστε/Διαβάστε: «Athéna de Romain Gavras, un film "malhonnête et mauvais"», France Culture (στα γαλλικά)
Ο Γιώργος Κουτλής χτυπάει τη μαυρίλα με φως
Από πέρυσι το όνομα του Γιώργου Κουτλή ακούγεται πολύ στο χώρο του θεάτρου. Έσκασε σαν γιορτινό βεγγαλικό, μετά το πρώτο μεταπανδημικό ξεμούδιασμα, με τους ανάρπαστους «Παίκτες» του, μια αντροπαρέα που διασκέδαζε σαν τρελή παίζοντας Γκόγκολ. Έκτοτε κάνει τη μια επιτυχία μετά την άλλη. «Ο σκύλος, η νύχτα και το μαχαίρι», που έκλεισε το Φεστιβάλ Αθηνών, έφερε στην Πειραιώς νέο, και μάλιστα νεανικό, κοινό. Για φέτος ανέλαβε την καλλιτεχνική διεύθυνση της (ανασυσταθείσας) Πειραματικής Σκηνής του Εθνικού θεάτρου, όπου τον Οκτώβριο σκηνοθετεί το άπαιχτο στην Ελλάδα «Ο Άνθρωπος απ’ το Παντόλσκ» του Ντμίτρι Ντανίλοφ, ενώ παράλληλα στο Θέατρο Πορεία θα παίζεται το ντοστογιεφσκικό «’Όνειρο ενός γελοίου».
Ο αεικίνητος τριαντάρης, που σπούδασε σκηνοθεσία στη Ρωσία, είναι από τους λίγους που κάνει αυτό που ονομάζουμε λαϊκό θέατρο ποιότητας, και από τους ακόμα λιγότερους που μιλά δημόσια για το κοινό και το πώς αυτό βρίσκεται στο κέντρο του θεάτρου του. Γνωρίστε τον μέσα από δύο πρόσφατες συνεντεύξεις:
Ακούστε: «Χτυπάω τη μαυρίλα με φως για να μην αποτρελαθούμε», ένα podcast όπου μιλά για την πορεία του και για όσα τον εμπνέουν.
Διαβάστε: «Η Πειραματική Σκηνή είναι ο τόπος όπου μπορείς να ρισκάρεις», μια συνέντευξη για την Πειραματική Σκηνή, το νέο της στίγμα και τη συνεργασία με τις επόμενες καλλιτεχνικές της διευθύντριες, Κατερίνα Γιαννοπούλου και Ελένη Ευθυμίου.
ΕΚΘΕΣΗΟι ξεριζωμένοι που άλλαξαν την Ελλάδα
Στρογγυλεμένη αλλά πολύ ζωντανή και πλούσια είναι η έκθεση «Μικρά Ασία. Λάμψη. Ξεριζωμός. Καταστροφή. Δημιουργία» που διοργανώνει το Μουσείο Μπενάκη σε συνεργασία με το Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών για την επέτειο των 100 χρόνων από τη Μικρασιατική Καταστροφή. Οργανωμένη σε ενότητες αντίστοιχες με τον τίτλο της, η έκθεση είναι ένας ύμνος στον ελληνισμό της Μικράς Ασίας, καθώς ξεκινά από την εκεί λάμψη του για να καταλήξει στην εδώ ενσωμάτωση και επιτυχία του.
Ενδυμασίες, κοσμήματα, οικιακά σκεύη και χειροτεχνήματα, φωτογραφίες, χάρτες, πίνακες και αρχειακό υλικό συνθέτουν ένα οδοιπορικό που κάνει στάση στις κύριες περιοχές της Μικράς Ασίας - από την Ιωνία ως την Ανατολική Θράκη περνώντας από τον Πόντο και την Καππαδοκία - αναδεικνύοντας τις τοπικές ιδιαιτερότητες και δίνοντας έμφαση στο προσωπικό στοιχείο των ανθρώπων της. Το τέλος του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου και οι Συνθήκες, η μικρασιατική εκστρατεία και η Καταστροφή του 1922 παρουσιάζονται με κάποια αμηχανία, με μια βιασύνη που μαρτυρά πόσο, έναν αιώνα μετά, τα πολιτικά ζητήματα αλλά και το τραύμα είναι ζωντανά. Η ζεστασιά και η οικειότητα επανέρχονται στο τελευταίο τμήμα της έκθεσης, όπου, υπό τον ήχο παλιών ηχογραφήσεων ρεμπέτικων τραγουδιών, παρακολουθούμε την άφιξη των προσφύγων στην Ελλάδα, την εγκατάστασή τους σε καταυλισμούς και συνοικισμούς, καθώς και την επίδρασή τους στον πολιτισμό και τη βιομηχανία.
— «Μικρά Ασία. Λάμψη. Ξεριζωμός. Καταστροφή. Δημιουργία», Μουσείο Μπενάκη, Πειραιώς 138, από 15 Σεπτεμβρίου ως 12 Φεβρουαρίου —
Δείτε: «Δύο φορές ξένος», ένα ντοκιμαντέρ του Ανδρέα Αποστολίδη (2011) που εξιστορεί την υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών που όριζε η συνθήκη της Λωζάνης, μια «εθνοκάθαρση με το γάντι της διπλωματίας» | Ertflix
Ακούστε: «Μικρασιατική Καταστροφή: Μια συζήτηση με τον Αντώνη Λιάκο», όπου ο ιστορικός αναλύει τη μεγάλη εικόνα των γεγονότων, εγκαινιάζοντας τη σειρά «History Podcast» της Eteron - Ινστιτούτο για την Έρευνα και την Κοινωνική Αλλαγή
ΒΙΒΛΙΟΕμείς, οι «ιθαγενείς», παιδιά μεταναστών
«Όχι το σώμα μου δεν μου ανήκει. Η μάνα μου συνεχίζει να το εξουσιάζει. Είμαι ωστόσο συνειδητά συνεργός, τα ηνία της ζωής μου τα μοιράζομαι με εκείνη και με όλο μου το σόι. Έτσι κι αλλιώς, αν το ‘παιρνα πίσω θα το έδινα στους Λευκούς. Να ψοφήσω καλύτερα.»
Κάπως ενοχλητικό ε;
Όταν κυκλοφόρησε στη Γαλλία, πολλά βιβλιοπωλεία αρνήθηκαν να το προμηθευτούν, με τη συγγραφέα του, τη Γαλλοαλγερινή Χουρία Μπουτελτζά να κατηγορείται για αντισημιτισμό, αντιλευκό ρατσισμό, ομοφοβία και αντιφεμινισμό. Και η αλήθεια είναι πως το βιβλίο, από τον τίτλο του κιόλας επιδιώκει να προκαλέσει. Με ηθελημένη έλλειψη τακτ και πολιτικής ορθότητας η Μπουτελτζά χρησιμοποιεί την πρόκληση από την αρχή ως το τέλος, φέρνοντας συχνά σε αμηχανία τον αναγνώστη. Τη χρησιμοποιεί όμως τόσο μεθοδικά που τελικά γίνεται μοτίβο διαλεκτικής, ένα τέχνασμα για να αναδείξει ότι οι αξίες της Δύσης πάντα κάποιους εξαιρούν, συχνά δε εργαλειοποιούνται προς όφελος των ισχυρών. Με την ίδια μεθοδικότητα, οι αρχικοί αφορισμοί της καταλήγουν να μαλακώνουν. Με διαρκείς απόπειρες ερμηνείας, και με μια πρόταση διεξόδου από το αδιέξοδο που βιώνουν οι κοινωνίες της Δύσης: την κρίση νοήματος και τις τερατογενέσεις που δημιουργεί. Το βιβλίο της είναι πρωτίστως ένα εργαλείο κατανόησης.
Για την Μπουτελτζά, ο Λευκός, ο Εβραίος, ο Ιθαγενής δεν είναι φυλετικές κατηγορίες, δεν είναι ουσιοκρατικές, είναι σχέσεις εξουσίας.Το «εμείς», οι «Ιθαγενείς», περικλείει τους μετανάστες από τις πρώην αποικιοκρατούμενες χώρες που γεννήθηκαν και ζουν στη Δύση. «Είμαστε μέρος του προβλήματος», λέει στη δική της κοινότητα, «ή παράσιτα ή τέρατα, ή υποτακτικοί ή σφαγείς», και την καλεί, αντί να σκύβει το κεφάλι ή να περιχαρακώνεται σε φαντασιώσεις ιερών πολέμων, να αντιληφθεί τον εαυτό της ως μείζον πολιτικό υποκείμενο της Γαλλίας, και κατ’ επέκταση της Δύσης. Την καλεί να συμμαχήσει με τους Εβραίους και τους Λευκούς που βλέπουν το βιοτικό τους επίπεδο να επιδεινώνεται. Σε μια πολιτική συμμαχία που θα αναχαιτίσει τη λαίλαπα του νεοφιλελευθερισμού, που θα επανεφεύρει ένα σύστημα αξιών ικανό να κρατήσει τις κοινωνίες όρθιες. Καλεί σε επανάσταση. (Μ.Δ.)*
—Οι Λευκοί, οι Εβραίοι κι εμείς. Προς μια πολιτική της επαναστατικής αγάπης | Houria Bouteldja, μετάφραση Μυρτώ Ράις, εκδόσεις Opportuna—
Ο τουρισμός σαν εργαλείο αποπολιτισμού
Από σήμερα οι Νύχτες πρεμιέρας
Το μικρό φεστιβάλ που διοργάνωσε το 1995 το περιοδικό «Σινεμά» και ο Γιώργος Τζιώτζιος έχει πλέον γίνει το σημαντικότερο κινηματογραφικό γεγονός της φθινοπωρινής Αθήνας. Ταινίες από όλο τον κόσμο, πολλές σε πρώτη προβολή, ντοκιμαντέρ, διαγωνιστικά τμήματα και, φέτος, δύο αφιερώματα «Queer Britannia» και «New Hollywood»… Πώς να διαλέξεις; Το πιο μαγευτικό ίσως είναι να μπεις τυχαία σε μια από τις 5 αίθουσες και να βγεις 5 ώρες μετά! Για τους πιο οργανωμένους όμως, βρήκαμε έναν οδηγό με τις πιο πολυαναμενόμενες ταινίες.
Μια από αυτές είναι το μουσικό ντοκιμαντέρ «Moonage Daydream», ένα καλειδοσκοπικό υπερθέαμα για τον Ντέιβιντ Μπόουι, που λέγεται ότι δεν μοιάζει με κανένα άλλο.
Διαβάστε επίσης ένα παλιότερο ρεπορτάζ που ανασκοπεί την ιστορία του φεστιβάλ και των σημαντικότερων ταινιών του | Lifo
—28ο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου, 28 Σεπτεμβρίου ως 9 Οκτωβρίου | Κατεβάστε το pdf του αναλυτικού προγράμματος—
Κείμενο βιβλιοπαρουσιάσης: Μαρίνα Δεμερτζιάν