Για την Ανί Ερνό είχαμε κάνει λόγο σε προηγούμενο τεύχος με αφορμή την κινηματογραφική μεταφορά του βιβλίου της «Το γεγονός» (η οποία τελικά απέσπασε τον Χρυσό Λέοντα στο Φεστιβάλ Βενετίας). Δεν φανταζόμασταν τότε πως θα γίνει η πρώτη Γαλλίδα και η (μόλις) 17η γυναίκα που βραβεύεται με ένα από τα 119 Νόμπελ Λογοτεχνίας που έχουν απονεμηθεί απ’ όταν θεσπίστηκαν το 1901. Η Σουηδική Ακαδημία, με τις σχετικά πρόσφατες βραβεύσεις της Σβετλάνα Αλεξίεβιτς ή του Μπομπ Ντίλαν, έχει ήδη δείξει τη διάθεση να συμβαδίσει με την εποχή και να ξεφύγει από τους στενούς, ξεπερασμένους ορισμούς του τι είναι «λογοτεχνία». Η φετινή όμως επιλογή της Ανί Ερνό έχει μια ιδιαίτερη σημασία: η γραφή της τοποθετείται έξω από τη μυθοπλασία, και η ίδια η συγγραφέας, έξω από τις «νόμιμες» κοινωνικές καταβολές οι οποίες γενικά διακρίνουν όσους μονοπωλούν τις διακρίσεις. 

«Θα γράφω για να πάρω εκδίκηση για την κοινωνική μου καταγωγή»

Με παππούδες αγρότες και γονείς εργάτες και στη συνέχεια καφε-παντοπώλες σ’ ένα χωριό της Νορμανδίας, η Ανί Ερνό είναι «ταξική φυγάς», μια από εκείνες τις περιπτώσεις υπέρβασης των κοινωνικών καθορισμών. Η μετέπειτα καθηγήτρια φιλολογίας, στα 20 της χρόνια σημείωνε σε ένα τετράδιο: «Θα γράφω για να πάρω εκδίκηση για την κοινωνική μου καταγωγή». Η ηθελημένα «στεγνή», κλινική γραφή της, η σύνδεση της αφήγησης με την κοινωνιολογία και την ιστορία είναι οχήματα της εκδίκησης: η «ράτσα» της είναι το αντικείμενο αλλά και η απεύθυνση του έργου της, η λογοτεχνία πέφτει από το υψηλό της βάθρο, χάνει την αυτόνομη υπόστασή της. 

Σε καμία περίπτωση μυθιστορήματα, ούτε όμως και αυτοβιογραφίες, τα βιβλία της καταγράφουν την κοινή μας ζωή μέσα από στιγμές της προσωπικής της ζωής, μέσα από τη χωρίς ποίηση μνήμη. Σε αυτή την «απρόσωπη αυτοβιογραφία», όπως την ονομάζει η ίδια, το «εγώ» δεν έχει πρόσωπο, σχεδόν ούτε φύλο, βιώνει καταστάσεις και συναισθήματα μύχια και ταυτόχρονα συλλογικά, φέρνει στο φως τους κοινωνικούς μηχανισμούς με τους οποίους συγκρούεται. «Συχνά οι ταξικοί φυγάδες έχουν πιο διαυγή και αποστασιοποιημένη ματιά στα κοινωνικά ζητήματα, αρκεί να έχουν αποδεχθεί τη συνθήκη του φυγά, και καταρχήν να την έχουν συνειδητοποιήσει, να μην την έχουν απωθήσει», λέει η ίδια. 

• Διαβάστε: Ανί Ερνό: Ένα Νόμπελ Λογοτεχνίας που δικαιώνει τη Σουηδική Ακαδημία, Νίκος Μπακουνάκης | Lifo 

• Την κριτική του Κώστα Κατσουλάρη για «Τα Χρόνια» που θεωρείται το αριστούργημά της, καθώς και ένα απόσπασμα του βιβλίου | Bookpress

• Écrire la violence sociale. Entretien avec Annie Ernaux (2016) | Contretemps (γαλλικά)

• Ακούστε (γαλλικά): Annie Ernaux, itinéraire d'une transclasse | France Culture 

Να κρυφτείς απ’ τα παιδιά; 

Δεν είναι εύκολο να διαλέξει κανείς θεατρική παράσταση για να πάει (με) το παιδί του. Όχι μόνο επειδή υπάρχουν πολλές. Αλλά κυρίως επειδή οι παραστάσεις στοχεύουν επικοινωνιακά τους μεγάλους, και συχνά το περιεχόμενό του διαποτίζεται από ό,τι αυτοί θεωρούν χρήσιμο ώστε να αξίζει τον κόπο να πάνε (με) τα παιδιά. Όπου χρήσιμο τις περισσότερες φορές είναι ένα έργο διδακτικό, ένα έργο που «ευαισθητοποιεί» στις «σωστές» συμπεριφορές και αξίες, ένα έργο επίκουρος των γονεϊκών δυσκολιών, ένα έργο -ειδικά στην εφηβική του εκδοχή- που εκλαϊκεύει τη διδακτέα ύλη. Όμως ποιος ενήλικος θα πήγαινε θέατρο για να μάθει, ας πούμε, να μην πετάει όπου να ‘ναι τα πράγματά του, ή για να θέσει σε εφαρμογή τις περίφημες «καλές πρακτικές» που θέλει η εργοδοσία του; Και γιατί θεωρείται αβασάνιστα λογικό τα παιδιά να έχουν θεατρικές εμπειρίες που εμείς οι μεγάλοι δεν θα υποφέραμε;

Ίσως αυτές οι σκέψεις (μέρος εκτενέστερου άρθρου) σας βοηθήσουν να επιλέξετε μια, ή και πολλές, από τις 48 παραστάσεις για παιδιά που παρουσιάζονται αναλυτικά στο παρακάτω ειδικό αφιέρωμα.

Διαβάστε:

• 48 παιδικές παραστάσεις σε ένα πολυσυλλεκτικό αφιέρωμα για τη σεζόν 2022-23, επιμέλεια Ελένη Καρβουνίδου και Χρύσα Πασιαλούδη | Αθηνόραμα

• Για το παιδικό και νεανικό θέατρο, Μυρτώ Ράις | The Press Project

«Baraye», ο ύμνος της ιρανικής εξέγερσης

Με στίχους φτιαγμένους από τα μηνύματα που Ιρανοί έχουν ποστάρει στο διαδίκτυο για τους λόγους που κατέβηκαν στους δρόμους, και με εκατομμύρια προβολές σε ολόκληρο τον κόσμο, το «Baraye» («για…» ή «εξαιτίας…» στα Φαρσί)  του Σερβίν Χατζιπούρ (Shervin Hajipour) έγινε, μέσα σε λίγες μόλις μέρες, ο ύμνος της εξέγερσης, που ακολούθησε τη δολοφονία της Μαχσά Αμινί από τη θρησκευτική αστυνομία. 

Τραγουδώντας το ‘72

Αφού όλα γύρω μας βαίνουν πίσω ολοταχώς, ας γίνουμε κανονικοί μπούμερ διαβάζοντας -και ακούγοντας!- δύο δημοσιεύματα για το ελληνικό τραγούδι που, σαν συνεννοημένα, βγήκαν ταυτόχρονα. Κάτι μαρτυρά αυτή η νοσταλγία... 

• Φώντας Τρούσας - Δέκα μεγάλα άλμπουμ του «έντεχνου» ελληνικού τραγουδιού από το 1972 | Lifo

  Μια επιλογή δέκα κορυφαίων δίσκων έντεχνου τραγουδιού, που όλοι τους κυκλοφόρησαν το 1972 και φαντάζουν όλο και περισσότερο αξεπέραστοι. Κάθε δίσκος πλαισιώνεται με τη γνωστή και άγνωστη ιστορία του, και συνοδεύεται με ένα από τα τραγούδια του. Ένα άλμα στην εποχή λίγο πριν το τέλος της Δικτατορίας, τραγουδώντας στίχους των Ρίτσου-Ελύτη-Γκάτσου και ψιθυρίζοντας «Χούντα είναι θα περάσει». 

• Νίκος Βεντούρας - Μου αρέσει φανερά και ο Μητροπάνος. Μερικές πρόχειρες σημειώσεις για το Ελληνικό τραγούδι | The Press Project. 

  Πού έγκειται η δύναμη του ελληνικού τραγουδιού; Ποιες συγκυρίες συνεισέφεραν στην ποικιλομορφία και το εκφραστικό βάθος της ελληνικής μουσικής; Τι μαρτυρούν οι διαμάχες ανάμεσα στα διάφορα είδη μουσικής; Γιατί το ελληνικό ροκ άργησε να πειραματιστεί και να ενσωματώσει εγχώριους ήχους; Μια διεισδυτική προσέγγιση σε ανάλαφρο τόνο. 

  ---

ΒΙΒΛΙΟ

Το πολύχρωμο ανθρώπινο σύμπαν

Θυμίζει έντονα ιστορίες βγαλμένες από τις «Χίλιες και μία νύχτες», όπου η εξωτική Ανατολή συναντιέται με την ορθολογική Δύση. Είναι όμως έτσι; Η Κριστίνε Βούνικε τοποθετεί τους ήρωές της, έναν Γερμανό επιστήμονα και έναν Πέρση κατασκευαστή αστρολάβων, υπό τον έναστρο ουρανό της Ινδίας του 18ου αιώνα. Οι δυο τους έρχονται κοντά για να βρουν πού συγκλίνουν και πού απομακρύνονται οι ανθρώπινοι πολιτισμοί, ποια τα όρια των ανθρώπων και του σύμπαντος. Με μαγευτική γραφή, που σε ταξιδεύει στο χρόνο και τον χώρο, η Γερμανίδα συγγραφέας θέλει να επανατοποθετήσει τα νοερά σύνορα Ανατολής και Δύσης, και να κατανοήσει τις διαφορές και τις αξίες των πολιτισμών για ζητήματα υπαρξιακά σαν τη γέννηση, τον θάνατο ή το σύμπαν. Ταυτόχρονα, πρόθεσή της είναι να επαναπροσδιορίσει τον άνθρωπο και τη συμβολή του καθενός, πέρα από στερεότυπα και αποικιοκρατικές αντιλήψεις σε αυτό που ονομάζουμε «αξία της ανθρώπινης ζωής». (Α.Π.)*

—Η γυναίκα με το βαμμένο χέρι | Christine Wunnicke, μετάφραση Δέσποινα Κανελλοπούλου, Εκδόσεις Αιώρα—

ΤΗΛΕΓΡΑΦΙΚΑ

Πολλές, γκρινιάζουν εμμονικά δημοσιογράφοι και πανεπιστημιακοί, είναι οι θεατρικές παραστάσεις και φέτος, ούτε η πανδημία δεν κατάφερε να τις αναχαιτίσει!… Από τη νεοφιλελεύθερη αντίληψη του υπεράριθμου, του παρείσακτου, από τη νοοτροπία του ξεσκαρταρίσματος, οι εκάστοτε ομιλώντες πάντα εξαιρούν εαυτόν. * Για άλλα τρία χρόνια ανανεώθηκε η θητεία της Κατερίνας Ευαγγελάτου στην καλλιτεχνική διεύθυνση του Φεστιβάλ Αθηνών, παρά τις υποσχέσεις της υπουργού Πολιτισμού για γενίκευση των διαγωνισμών, δείχνοντας ότι το τσουρούφλισμα από την υπόθεση Λιγνάδη μάλλον δεν ήταν αρκετό για να πάψουν οι απευθείας αναθέσεις * Αντικείμενο λαθρανασκαφής και παράνομης διακίνησης, λέει ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων, είναι ειδώλιο της «Συλλογής Στερν» στην οποία έχουμε ήδη αναφερθεί - Τελικά, διπλός εκπατρισμός ο λεγόμενος «επαναπατρισμός», γράφει ο Άγγελος Χανιώτης, καθηγητής Αρχαίας Ιστορίας και Κλασικών Σπουδών στο Πρίνστον - Και ο John Oliver παρουσιάζει μερικά από τα διασημότερα μουσεία του κόσμου και τα κλεμμένα εκθέματά τους, ξεκινώντας από τα Ελγίνεια.

Κείμενο βιβλιοπαρουσίασης: Άλκης Παναγιώτου