Εκτοξεύσεις και τηλεσκόπια
Εκτοξεύσεις και τηλεσκόπια
Νήμα Επιστήμες #15: Καλύπτοντας επιφάνειες με πλακάκια. Η υπερσυγκέντρωση τεχνοεξουσίας στις εταιρείες - κολοσσούς του διαδικτύου. Πώς μπαίνει το ChatGPT στα σχολεία
Μετά από επανειλημμένες αναβολές λόγω τεχνικών προβλημάτων, η SpaceX έχει προγραμματίσει την εκτόξευση του μεγαλύτερου, ισχυρότερου “αστρόπλοιου” στην ιστορία, για αύριο Πέμπτη 20 Απριλίου, μετά τις 16.30 ώρα Ελλάδας. Μπορείτε να παρακολουθήσετε ζωντανά την απόπειρα εδώ. Η επιτυχία του εγχειρήματος θα δώσει νέες προοπτικές όχι μόνο στην SpaceX, αλλά και στη ΝΑΣΑ, καθώς το “Αστρόπλοιο“ μπορεί να μεταφέρει πολύ βαρύτερα φορτία, αλλά και ανθρώπους, στο διάστημα, και αναμένεται να χρησιμοποιηθεί και για τις αποστολές της επιστροφής στη Σελήνη.
Στη Γαλλική Γουιάνα, η ESA εκτόξευσε επιτυχώς στις 14 Απριλίου την αποστολή Juice, στην οποία έχουμε αναφερθεί και παλιότερα στο Νήμα Επιστήμες (και εδώ οι πρώτες selfie της). Το διαστημόπλοιο θα πλησιάσει τρεις από τους τέσσερις μεγάλους (“Γαλιλαϊκούς”) δορυφόρους του Δία και θα μπει σε τροχιά γύρω από τον Γανυμήδη, 400 και πλέον χρόνια από τότε που τους πρωτοπαρατηρησε ο Γαλιλαίος με το τηλεσκόπιό του. Ιστορικά, η παρατήρηση των δορυφόρων του Δία ήταν από τις πρώτες απτές αποδείξεις ότι υπάρχουν και άλλα κέντρα περιστροφής στο σύμπαν, και κατά συνέπεια έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην επικράτηση του Κοπερνίκειου συστήματος. Τα δεδομένα της αποστολής αναμένονται με ανυπομονησία καθώς θα βοηθήσουν, μεταξύ άλλων, στη διερεύνηση του ενδεχομένου ζωής (με τη μορφή βακτηρίων) στους δορυφόρους του Δία.
Δείτε: το βίντεο της εκτόξευσης του Juice, στο κανάλι της ESA
Καινούρια εικόνα της Μαύρης Τρύπας στον Μ87
Ο Γαλαξίας με την κωδική ονομασία Μ87 έχει μια τεράστια μαύρη τρύπα στο κέντρο του, γύρω από την οποία περιστρέφεται ένα μεγάλο κομμάτι του Γαλαξιακού σμήνους στον αστερισμό της Παρθένου. Παρότι η μαύρη αυτή τρύπα είναι πολύ μεγάλη, επειδή βρίσκεται 50 εκατομμύρια έτη φωτός μακριά, έχει περίπου το φαινόμενο μέγεθος στον ουρανό που θα είχε ένα πορτοκάλι πάνω στο φεγγάρι.
Το τηλεσκόπιο Event Horizon (ένα δίκτυο τηλεσκοπίων από τη Χαβάη μέχρι το Μεξικό και την Αργεντινή) μπορεί να διακρίνει ακόμα και ένα πορτοκάλι στην επιφάνεια της σελήνης, κι έτσι απεικόνισε για πρώτη φορά στην ιστορία μια μαύρη τρύπα, το χειμώνα που μας πέρασε. Η είδηση είναι ότι αυτή η απεικόνιση βελτιώθηκε κατά πολύ με την βοήθεια του Primo, ενός αλγορίθμου Τεχνητής Νοημοσύνης, εξειδικευμένου στην ψηφιακή ανακατασκευή εικόνας, ο οποίος τροφοδοτήθηκε με εικόνες προσομοιώσεων, βασισμένων στη θεωρία της Γενικής Σχετικότητας (του Αϊνστάιν). Πρέπει πάντα να είμαστε επιφυλακτικοί με αποτελέσματα που εμπλέκουν τη θεωρία στην παρατήρηση: η βελτιωμένη εικόνα που βλέπουμε προϋποθέτει την ισχύ της θεωρίας της βαρύτητας κοντά στη μαύρη τρύπα, και επιπλέον, ότι η προσομοίωση που γίνεται έχει επαρκή ακρίβεια. Παρόλα αυτά είναι εντυπωσιακή, και επίσης πολύ χρήσιμη, καθώς βελτιώνει την ακρίβεια της μέτρησης του μεγέθους της μαύρης τρύπας κατά πολύ!
Διαβάστε:
New York Times | Dennis Overbye: The Famous Black Hole got even darker (αρχειοθετημένος σύνδεσμος)
Καθεδρικοί από ατσάλι, γυαλί και τεχνολογία
Έτσι περιγράφει ο Dennis Overbye τα μεγάλα επίγεια τηλεσκόπια, όπως το περιβόητο Palomar, που μεσουράνησε τη δεκαετία του ‘90 στην Αστροφυσική. Το μεγαλύτερο επίγειο τηλεσκόπιο του άμεσου μέλλοντος χτίζεται στην έρημο Ατακάμα της Χιλής, και φέρει την επωνυμία Γιγάντιο Τηλεσκόπιο Μαγγελάνος (Giant Maggelan Telescope). Όταν αρχίσει να συλλέγει δεδομένα, το 2030 το νωρίτερο, θα λειτουργεί στο οπτικό και στο κοντινό υπέρυθρο και φυσικά θα συμβάλλει στην εξιχνίαση των μεγαλύτερων μυστηρίων του Σύμπαντος: από τους πλησιέστερους εξωπλανήτες (που ελπίζεται ότι θα μπορούν να παρατηρηθούν απευθείας!) μέχρι τους μηχανισμούς γέννησης και θανάτου των άστρων, τον σχηματισμό Γαλαξιών και την εξέλιξή τους, τα πρώιμα άστρα και τη σκοτεινή ύλη, και γενικώς τα πάντα όσα μπορούν να μετρηθούν στο οπτικό εύρος του φάσματος. Για τα αρρωστάκια ανάμεσά μας, υπάρχει και το Science Book του τηλεσκοπίου.
Στο όχι μακρινό μέλλον, στόχος θα είναι η κατασκευή ενός τηλεσκοπίου στη Σελήνη. Μια τέτοια εξέλιξη - που συζητήθηκε στη Royal Society πριν από δυο μήνες - θα μετασχημάτιζε την αστρονομία μια και θα προσέφερε την ιδανική - προστατευμένη από τα ραδιοκύματα τόσο της Γης όσο και του Ήλιου - τοποθεσία για ραδιοτηλεσκόπια, αλλά και τηλεσκόπια σε όλο σχεδόν το φάσμα των Η/Μ συχνοτήτων, αλλά ακόμα και για ανιχνευτές βαρυτικών κυμάτων:
The Conversation | Ian Crawford: Building telescopes on the Moon could transform astronomy – and it’s becoming an achievable goal
Ο πιο καλός πλακάς
Τι σχήμα πρέπει να έχει ένα πλακάκι για να καλύψει χωρίς κενά το πάτωμα; Αυτή η ερώτηση (για άπειρα μεγάλα πατώματα) απασχολεί ορισμένους μαθηματικούς εδώ και αιώνες, και παρόλο που εκ πρώτης όψεως, θα περιόριζε κανείς την απάντηση σε όσα σχήματα κάνουν τη δουλειά με περιοδικό τρόπο, τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Ο Penrose, ας πούμε, έχει βρει εδώ και δεκαετίες, ότι με δυο διαφορετικά πλακάκια μπορεί κανείς να καλύψει το άπειρο πάτωμα με απεριοδικό (για την ακρίβεια, ημι-περιοδικό, μη επαναλαμβανόμενο) τρόπο! Υπάρχει όμως τρόπος να το πετύχει αυτό κανείς με ένα πλακάκι; Την απάντηση έδωσε όχι ένας μαθηματικός αλλά ένας συνταξιούχος ερασιτέχνης των παζλ, ο οποίος ανακάλυψε τυχαία το ένα και μοναδικό, το πιο τέλειο πλακάκι που γνωρίζουμε, το οποίο όντως καλύπτει απεριοδικά το επίπεδο! Διαβάστε την ιστορία του David Smith, και τις ερευνητικές κατευθύνσεις που άνοιξε η αναπάντεχη ανακάλυψή του, στο άρθρο της Erica Klarreich, στο Quanta Magazine.
Δείτε επίσης
Scientific American | Manon Bischoff: Newfound Mathematical ‘Einstein’ Shape Creates a Never-Repeating Pattern
Για τα πλακάκια Penrose, υπάρχει αυτή η πολύ ωραία εφαρμογή, όπου μπορείτε να φτιάξετε τα δικά σας, αλλά δείτε πρώτα το βίντεο εδώ.
Πώς να σταματήσουμε την υπερσυγκέντρωση εξουσίας από τις Big Tech
Η τελευταία λέξη της μόδας στην τεχνητή νοημoσύνη, τα παραγωγικά μοντέλα (generative models), όπως αυτό της OpenAI, απειλούν, ως τεχνολογία, να οξύνουν δραματικά την υπερσυγκέντρωση εξουσίας σε εταιρίες-κολοσσούς όπως η Google, η Microsoft κλπ., καταλήγει η έκθεση του (μη κερδοσκοπικού ερευνητικού ιδρύματος) ΑΙ NOW, πολλά μέλη του οποίου υπηρετούν σε ομοσπονδιακές ρυθμιστικές αρχές στις ΗΠΑ.
“Δεν υπάρχει Τεχνητή Νοημοσύνη χωρίς Big Tech πολυεθνικές,“ σημειώνει η έκθεση. “Αυτή η συγκεκριμένη χρονική στιγμή είναι σημαντική: είναι η ώρα για δράση. Έχουμε άφθονη έρευνα και δημοσιογραφικό υλικό που τεκμηριώνει ξεκάθαρα τα προβλήματα με την Τεχνητή Νοημοσύνη και τις εταιρείες της […] Καθοδηγούμενοι από την εμπειρία μας εντός και εκτός της κυβέρνησης, περιγράφουμε τις κατευθυντήριες γραμμές για να περιορίσουμε έναν από τους μεγαλύτερους κινδύνους της εποχής μας: την συγκέντρωση οικονομικής και πολιτικής εξουσίας στα χέρια της βιομηχανίας της Τεχνολογίας - ειδικά των μεγάλων πολυεθνικών“
Ποικίλες ρυθμιστικές πρωτοβουλίες προτείνονται στην έκθεση, που σχετίζονται με τα δεδομένα και τη συλλογή τους, τους αντιμονοπωλιακούς νόμους, τις επιπτώσεις συλλογής βιομετρικών δεδομένων, την κλιματική επιβάρυνση λόγω της δράσης των εταιρειών κλπ.
Το γιατί τα generative μοντέλα ειδικά θα καταλήξουν στα χέρια των μεγάλων εταιρειών είναι σαφές. Δύο παράγοντες είναι απαραίτητοι για τη λειτουργία τέτοιων μοντέλων: τεράστιες ποσότητες δεδομένων, και τεράστια υπολογιστική ισχύ. Και οι δύο βρίσκονται στα χέρια των μεγάλων πολυεθνικών, και παρότι πολλά από τα επιτυχημένα μοντέλα είναι φτιαγμένα από startups, όλα βασίζονται σε επενδυτικό κεφάλαιο και συμφωνίες με τις μεγάλες εταιρείες που τους δίνουν πρόσβαση σε δεδομένα και υπολογιστές.
Τόσο η Κίνα όσο και η ΕΕ μαγειρεύουν το νομικό τους πλαίσιο για την Τεχνητή Νοημοσύνη (η πρόταση νόμου της ΕΕ του 2021 περιγράφεται ως ξεπερασμένη, εξαιτίας των generative μοντέλων και αναθεωρείται), και μέχρι και η κυβέρνηση Biden έχει αρχίσει και το σκέφτεται.
Επίσης και οι ίδιες οι πολυεθνικές καλωσορίζουν υποτίθεται, ένα ρυθμιστικό πλαίσιο για τη λειτουργία της Τεχνητής Νοημοσύνης. Αλλά θα προτιμούσαν να είναι ελεύθερες πρώτα να δημοσιεύουν τα καινούρια μοντέλα, και μετά να υπόκεινται σε ελέγχους και τροποποιήσεις. Ένα από τα συμπεράσματα της έκθεσης του ΑΙ Now, όμως, είναι ότι το βάρος της σύννομης δράσης πρέπει να πέφτει στις ίδιες της εταιρείες και όχι στους χρήστες ή στις ρυθμιστικές αρχές. Χαρακτηριστικές είναι οι πρώτες υποθέσεις δυσφήμισης, όπως αυτή του καθηγητή Jonathan Turley στην Αλάσκα, ο οποίος φέρεται (ψευδώς) από το ChatGPT να έχει καταγγελθεί για σεξουαλική παρενόχληση, ή του Αυστραλού δημάρχου που κατά την εφαρμογή (πάλι ψευδώς) υποτίθεται πως είχε πάει φυλακή για δωροδοκία (!!) και ετοιμάζεται να κινηθεί νομικά.
To ChatGPT στα σχολεία
Το σχολείο του μέλλοντος (όχι αυτό της Κεραμέως που έχει να αντιμετωπίσει σαφώς πιο άμεσα προβλήματα) εκτός από τον γλωσσικό και τον αριθμητικό αναλφαβητισμό θα έχει να αντιπαρατεθεί και με τον αναλφαβητισμό γύρω από την τεχνητή νοημοσύνη. Τα διαθέσιμα εργαλεία στα οποία οι μαθητές θα έχουν πρόσβαση θα βελτιώνονται διαρκώς, και μαζί τους οι πάσης φύσεως κίνδυνοι. Ο καλύτερος τρόπος για να αντιμετωπιστούν οι κίνδυνοι είναι να μαθαίνουν οι μαθητές μέσα στο σχολείο το πώς λειτουργεί, τι μπορεί να κάνει και τι δεν κάνει καλά το κάθε τέτοιο εργαλείο. Για όσους ενδιαφέρονται, υπάρχει ήδη μια δωρεάν εφαρμογή του πανεπιστημίου του Ελσίνκι που επιχειρεί να ενημερώσει για αυτά τα ζητήματα, απευθύνεται όμως σε ενήλικες.
Στο άρθρο του MIT Technology Review εκπαιδευτικοί από τις ΗΠΑ και τη Μεγάλη Βρετανία εξηγούν πώς σκέφτονται να ενσωματώσουν το ChatGPT στη σχολική αίθουσα. Αντί να ζητούν από τους μαθητές να γράψουν μια έκθεση, π.χ., τους ζητούν να συζητήσουν και να κριτικάρουν την έκθεση που γράφει το chat για αυτούς. Άλλοι εκπαιδευτικοί επιτρέπουν στα παιδιά να χρησιμοποιούν το chat, αλλά βαθμολογούν όχι τα αποτελέσματα, τόσο, όσο τις ερωτήσεις που τα παιδιά θέτουν σε αυτό.
“Είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζεις τι λέξεις να βάλεις στο πεδίο του chat, και μετά πώς να ερμηνεύσεις την απάντηση. Είναι κάτι που πρέπει να διδάξουμε.”
Άλλοι εκπαιδευτικοί χρησιμοποιούν τις λεγόμενες “παραισθήσεις“ (hallucinations), τα αναληθή αποτελέσματα που το τσατ παρουσιάζει ως βεβαιότητες, σαν ευκαιρίες για συζήτηση στην τάξη γύρω από τη δύναμη της παραπληροφόρησης και της προκατάληψης. Και, επειδή το συγκεκριμένο μοντέλο είναι εκπαιδευμένο κυρίως με δεδομένα Βορειοαμερικανών, αναπαράγει επίσης και τις προκαταλήψεις των Βορειοαμερικανών, αποτελώντας ιδανική αφορμή για τέτοιες συζητήσεις, και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού.
Ενδεικτική της επέλασης της Τεχνητής Νοημοσύνης, είναι η εικόνα που προκύπτει από τα στατιστικά γύρω από το ChatGPT, μέχρι τώρα: μιλάμε για 100 εκατομμύρια μοναδικούς χρήστες και περισσότερο από 1,6 δις επισκέψεις. Για σύγκριση, η εφαρμογή έφτασε το ένα εκατομμύριο χρήστες σε 5 μέρες, ενώ τα Facebook και Instagram χρειάστηκαν 10 και 2 μήνες, αντίστοιχα, για να πετύχουν το ίδιο.
Στα γρήγορα
Η πρόσφατη μέτρηση της ηλεκτρικής διπολικής ροπής του ηλεκτρονίου, ενός μέτρου του πόσο σφαιρικά κατανέμεται το φορτίο του ηλεκτρονίου, έδειξε πάλι μηδέν: αν το ηλεκτρόνιο είχε το μέγεθος της γης, και η απόκλιση από την σφαιρικότητα είχε μέγεθος όση ενός μεγάλου μορίου ζάχαρης, το πείραμα θα μπορούσε να τη μετρήσει. Κατά συνέπεια η ιδέα ότι το ηλεκτρόνιο, που μέχρι τώρα το θεωρούμε σημειακό, μπορεί να είναι σύνθετο, δέχεται ένα ακόμα πλήγμα.
Η κλιματική κρίση εξακολουθεί αμείλικτη:
Το ένα τρίτο της ανθρωπότητας βρέθηκε σε συνθήκες πρωτοφανούς Απριλιάτικου καύσωνα αυτές τις ημέρες καθώς από την Ινδία και την Κίνα έως την Ταϊλάνδη και τις Φιλιππίνες έσπασαν τα ιστορικά ρεκόρ θερμοκρασίας για τον μήνα Απρίλιο δημιουργώντας ασφυκτικές συνθήκες και προκαλώντας πολλούς θανάτους. Μόλις πέρυσι η Κίνα είχε αντιμετωπίσει τον εντονότερο και πιο μακρόχρονο καύσωνα στην ιστορία της.
Μετρώντας τα ψάρια στη θάλασσα: Το περιοδικό Knowable φιλοξενεί μια συνέντευξη του Daniel Pauly, ενός από τους σημαντικότερους ειδικούς για θέματα αλιείας, σχετικά με τη νέα συμφωνία για τον περιορισμό της αλιείας σε διεθνή ύδατα και το μέλλον των ωκεανών και των θαλασσίων οικοσυστημάτων. Ο ίδιος είχε προτείνει την απόλυτη απαγόρευση της αλιείας σε διεθνή ύδατα, αλλά θεωρεί την επιτευχθείσα συμφωνία - παρότι ανεπαρκή - ένα καλό πρώτο βήμα.
Ο πλανήτης Ουρανός με τους δακτυλίους του για πρώτη φορά τόσο ξεκάθαρα, από το James Webb Telescope, ΠΗΓΗ: NASA
