Νέα από το ηλιακό μας σύστημα
Νέα από το ηλιακό μας σύστημα
Η γέννηση της σελήνης, το γεωειδές σχήμα της Γης, τα ποτάμια του Άρη και οι σεισμοί της Αφροδίτης, στοιχεία ηλικία του ηλιακού μας συστήματος. Χαιρετισμός στον Γιώργο Γραμματικάκη
Η γέννηση της Σελήνης
Πώς δημιουργήθηκε η Σελήνη; Η επικρατέστερη θεωρία περιγράφει τη γέννησή της σαν αποτέλεσμα της σύγκρουσης της Γης με έναν πρωτοπλανήτη του μεγέθους του Άρη, πριν 4,5 δισεκατομμύρια χρόνια. Η κοσμικών διαστάσεων σύγκρουση έλιωσε την επιφάνεια της Γης και τα υλικά της Θείας, όπως ονομάζεται ο εν λόγω πρωτοπλανήτης, αναμίχθηκαν με αυτά της Γης, ενώ ένα τμήμα τους αποκόπηκε και τέθηκε σε τροχιά σχηματίζοντας το φεγγάρι. Δείτε στη Wikipedia ένα σχηματικό διάγραμμα της σύγκρουσης.
Η θεωρία εξηγεί βασικά χαρακτηριστικά της δομής της Σελήνης, όπως και το γιατί η Γη έχει δυσανάλογα μεγάλο πυρήνα για το μέγεθός της. Επιπλέον, έχουν διατυπωθεί και θεωρίες ότι η Θεία διαμορφώθηκε πολύ πριν τη σύγκρουση στις εξωτερικές περιοχές του ηλιακού συστήματος και ότι το μεγαλύτερο τμήμα του νερού στη Γη προέρχεται απ’αυτήν. Από την άλλη πλευρά, δεν έχουμε ακόμα βρεί ίχνη της γιγαντιαίας αυτής σύγκρουσης πάνω στη Γη. Σύμφωνα με τους υπολογισμούς, το 90% των υλικών της Θείας θα έπρεπε να έχουν ενσωματωθεί στη Γη.
Στο εσωτερικό της Γης, έχουν βρεθεί, με τη βοήθεια σεισμικών κυμάτων, που είναι και ο μόνος τρόπος να απεικονίσει κανείς το εσωτερικό του πλανήτη μας, δύο τεράστια εξογκώματα που αναδύονται από τον πυρήνα προς τα έξω, εκατοντάδες χιλιόμετρα μέσα στον μανδύα. Τα εξογκώματα έχουν διαστάσεις ολόκληρης ηπείρου, το ένα κάτω από τη Δυτική Αφρική, και το άλλο κάτω από τον βυθό του Ειρηνικού ωκεανού. Αυτά τα εξογκώματα πιστεύεται ότι δημιουργήθηκαν από κομμάτια του μάγματος που κάποτε κάλυπτε την επιφάνεια της Γης, και αποκρυσταλλώθηκαν χωρίς να αναμιχθούν με άλλα υλικά. Μια νέα μελέτη όμως εξετάζει το ενδεχόμενο να είναι να απομεινάρια της Θείας.
Οι ερευνητές προσομοίωσαν τη σύγκρουση σε υπολογιστές, καταγράφοντας τη θέση διάφορων τμημάτων της Γης και της Θείας κατά τη διάρκεια της σύγκρουσης, και έδειξαν ότι πράγματι είναι πιθανόν τα τεράστια εξογκώματα να είναι όντως κατάλοιπα της Θείας! Είναι φυσικά εξαιρετικά δύσκολο να επιβεβαιωθεί αυτή η νέα θεωρία, γιατί είναι αδύνατον να πάρουμε δείγματα απ’αυτά τα εξογκώματα ή να αναλύσουμε τη σύστασή τους με οποιονδήποτε άλλο τρόπο. Απλώς και μόνο η συμβατότητα αυτής της ιδέας με προσομοιώσεις, όμως, μας δίνει μια καλύτερα εικόνα για τη διαδικασία δημιουργίας της Σελήνης, αλλά και διαμόρφωσης της Γης.
Νερό στον Άρη, η επιστροφή.
Νέα ανάλυση των δεδομένων του ρόβερ Curiosity από την επιφάνεια του Άρη φαίνεται να ενισχύει την θεωρία ότι στο παρελθόν ο πλανήτης φιλοξενούσε νερό. Οι μελέτες του τρόπου διάβρωσης της επιφάνειας δείχνουν ότι ο Άρης ήταν κάποτε ένας πλανήτης γεμάτος ποτάμια αλλά και ότι είναι ακόμα πιθανόν να υπάρχουν υπόγειες δεξαμενές νερού στον πλανήτη.
Αρχαία τεκτονική δραστηριότητα στην Αφροδίτη
Νέα μελέτη δείχνει ότι η Αφροδίτη πιθανόν να είχε τεκτονικές πλάκες στα πρώιμα στάδια της εξέλιξής της, και αυτό εξηγεί πιθανώς την ποσότητα του αζώτου στην ατμόσφαιρά της. Αυτό σημαίνει ότι ίσως στο παρελθόν ο πλανήτης υπήρξε επίσης λιγότερο θερμός, ότι έμοιαζε περισσότερο στη Γη και ότι είχε επίσης νερό στην επιφάνειά της.
Το αλουμίνιο στο αρχέγονο Ηλιακό σύστημα
Το ηλιακό μας σύστημα δημιουργήθηκε πριν από 4,6 δις χρόνια, σε μια αργή διαδικασία συμπύκνωσης ενός γιγαντιαίου δίσκου κάτω από την επίδραση της βαρύτητας. Στα πρώτα στάδια αυτής της πορείας, μια από τις βασικές πηγές θέρμανσης θεωρείται πως υπήρξε η ραδιενέργεια που εκλύεται όταν διασπώνται ασταθή άτομα, το βασικότερο των οποίων είναι ένα ασταθές ισότοπο του Αλουμινίου. Το ισότοπο αυτό μπορεί να διευκολύνει την εξαιρετικά ακριβή χρονολόγηση δημιουργίας ενός υλικού. Κάτι τέτοιο πέτυχαν επιστήμονες το καλοκαίρι, για ένα πέτρωμα που βρέθηκε, μεν, στη Σαχάρα αλλά έχει πέσει ως μετεωρίτης από το διάστημα. Χρονολογήθηκε στα 4,56556 δις χρόνια (με ασυνήθιστη ακρίβεια δηλαδή) και βρέθηκε να έχει 4-5 φορές περισσότερο απ’αυτό το ισότοπο αλουμινίου απ’ότι βρίσκουμε συνήθως σε άλλους μετεωρίτες. Αυτό δείχνει να σημαίνει ότι η κατανομή αυτού του ισοτόπου στο πρώιμο ηλιακό σύστημα, και άρα η κατανομή θερμότητας, δεν ήταν όσο ομογενής πιστεύαμε μέχρι σήμερα.
Συγχωνεύσεις Κιλονόβα
Το Μάρτιο καταγράφηκε από το τηλεσκόπιο James Webb μια έκλαμψη ακτίνων γάμμα διάρκειας 200 δευτερολέπτων, που προήλθε από γαλαξία 1 δις έτη φωτός μακριά μας. Η έκλαμψη προκλήθηκε από την συγχώνευση δύο αστέρων νετρονίων (ένα τελικό στάδιο της εξέλιξης των άστρων, που δεν είναι αρκετά μεγάλα για να καταλήξουν σε μαύρες τρύπες) αλλά το σημαντικό είναι ότι το James Webb ανίχνευσε την ύπαρξη βαρέων στοιχείων, αναλύοντας φασματικά το φως που συνέλεξε.
Είναι η πρώτη φορά που έχουμε απευθείας απόδειξη ότι οι συγχωνεύσεις αστέρων νετρονίων, ή εκρήξεις κιλονόβα, όπως λέγονται, παράγουν βαριά στοιχεία, πέραν του σιδήρου. Τα άτομα αυτά, χωρίς τα οποία δεν θα υπήρχε ζωή στη Γη, δεν παράγονται στο εσωτερικό των άστρων, αλλά μόνο σε βίαια κοσμικά συμβάντα όπως οι εκρήξεις υπερκαινοφανών. Στη λίστα αυτών προστίθενται λοιπόν και οι εκρήξεις κιλονόβα.
Γιώργος Γραμματικάκης
Πέθανε την προηγούμενη εβδομάδα ο Γιώργος Γραμματικάκης, ένας από τους επιφανέστερους εκλαϊκευτές της Φυσικής στη χώρα μας. Ο Γραμματικάκης, με σπουδές στο Καποδιστριακό και στη συνέχεια διδακτορικό στα στοιχειώδη σωμάτια στο Imperial College του Λονδίνου, υπήρξε καθηγητής στο τμήμα Φυσικής του πανεπιστημίου Κρήτης, και αργότερα πρύτανης στις αρχές της δεκαετίας του ‘90. Έγινε γνωστός στο ευρύ κοινό όταν το βιβλίο του “η Κόμη της Βερενίκης“ μεταφέρθηκε από τον ίδιον σε τηλεοπτική σειρά στην ΕΡΤ, τη διετία 1998-99.
Συνδυάζοντας το πάθος για την επιστημονική γνώση με μια εξαιρετικά ποιητική αντίληψη του κόσμου γύρω του, ο Γραμματικάκης κατάφερε να μιλά για την επιστήμη και να ακούγεται στο πλατύ κοινό χωρίς να είναι εμπορικός, να εκφράζει την ανάγκη για μια σχεδόν αέναη φιλοσοφική αναζήτηση ως τρόπος ζωής χωρίς να εκπίπτει στον αναχωρητισμό ή να εκτρέπεται από την διακηρυγμένη εμπειριοκρατική γραμμή του, και να εκπέμπει σε οτιδήποτε κάνει είτε ιδιωτικά είτε δημόσια μια πολύ σπάνια ευαισθησία. Με τα επικήδεια λόγια του Στέφανου Τραχανά, φίλου και συνοδοιπόρου του, και αναμφισβήτητα εξίσου σημαντικού δασκάλου (μέσω του ιστολογίου της Τίνας Ναντσου):
Ο Γιώργος Γραμματικάκης δεν είναι «απλώς» ένας ταλαντούχος εξηγητής της επιστήμης, όσο σπουδαίο κι αν είναι αυτό από μόνο του. Είναι ταυτόχρονα κι ένας «κοσμογράφος». Ένα νέο είδος συγγραφέα που, μιλώντας για την επιστήμη, ανατέμνει συγχρόνως και την εποχή του. Κι όχι την εποχή του γενικά και αόριστα. Αλλά εκείνο το χαρακτηριστικό της που συνιστά –έτσι πιστεύει ο Γ. Γραμματικάκης– και τη θεμελιώδη αναπηρία της: το χάσμα ανάμεσα στους «δύο πολιτισμούς», τις «δύο κουλτούρες». Ανάμεσα στην έλλογη εμπειρική προσέγγιση του κόσμου από τη μια μεριά –αυτήν που προσφέρει η επιστήμη– κι εκείνη την ιδιαίτερη θέαση των πραγμάτων και της ανθρώπινης κατάστασης που μόνο η μεγάλη τέχνη, ο φιλόσοφος λόγος ή η γνήσια πίστη μπορούν να μας δώσουν.
Στα γρήγορα
Τα ασυνήθιστα ζεστά νερά της Καραϊβικής αυτή την εποχή φαίνεται να προκαλούν το ισχυρότερο επεισόδιο λεύκανσης των κοραλιών που έχει καταγραφεί ποτέ, όπως λένε οι ωκεανολόγοι.
Δύο εταιρείες, μια Κινέζικη με την επωνυμία Neuracom, και μια του φίλου μας του Έλον, η Neuralink, κάνουν σημαντικά βήματα για την επιτυχή διασύνδεση υπολογιστών απευθείας με τον ανθρώπινο εγκέφαλο. Οι εφαρμογές είναι απεριόριστες, αλλά και οι κίνδυνοι από την αλόγιστη χρήση είναι υπαρκτοί καθώς επίσης και μια σειρά από δυσεπίλυτα ηθικά ζητήματα κάνουν το μέλλον στον τομέα να φαντάζει απρόβλεπτο. Το μόνο σίγουρο είναι ότι η ανθρωπότητα πρέπει να προσπαθήσει να ρυθμίσει την εξέλιξη αυτή: το να αφήσουμε τη διασύνδεση ανθρώπου-μηχανής στην διακριτική ευχέρεια της ελεύθερης αγοράς δε μοιάζει καθόλου καλή ιδέα. Καθώς όμως η δυνατότητα μαζικής παραγωγής τέτοιων συνάψεων θα αργήσει μερικές δεκαετίες, έχουμε ακόμα καιρό να το σκεφτούμε.
