Της Μιχαέλλας Νησιώτη

«Το πρώτο γράμμα που έγραψα στη ζωή μου ήταν προς τον Θεό και του έλεγα: Δεν είσαι δίκαιος. Μου φέρεσαι άσχημα και στον αδερφό μου καλύτερα από μένα, ενώ εγώ είμαι εξυπνότερη από εκείνον». Έτσι περιέγραφε η Nawal El Saadawi η Αιγύπτια γιατρός και συγγραφέας που μας μύησε στον φεμινισμό του Ισλάμ, το δικό της κάλεσμα στο γυναικείο ζήτημα και τον πυρήνα του αγώνα της. Πέθανε σε νοσοκομείο του Καΐρου στα 89 της χρόνια, αφήνοντας στις γυναίκες του Αραβικού κόσμου τεράστια κληρονομιά.

Ιατρός, συγγραφέας και φεμινίστρια ήταν η Nawal El Saadawi. Όπου και να την έφερε η ζωή, όμως, ένα ήταν το σίγουρο. Η αδικία δεν της πήγαινε. Δεν της άρεσε ο τρόπος που αυτός ο κόσμος λειτουργούσε και δεν γυρνούσε την πλάτη στις πανταχού παρούσες ανισότητες… Και ως γυναίκα στον Αραβικό κόσμο είχε πολλές αφορμές για να έχει αυτή την επικριτική ματιά στα πράγματα. Ωστόσο, δεν έχασε ποτέ την ελπίδα και τη δύναμη μέσα στον ανελλιπή αγώνα της για έναν καλύτερο κόσμο. Πέτυχε πολλά και με το έργο της – που διαφαίνεται πιο επίκαιρο από ποτέ – συνεχίζει να εμπνέει για ακόμα περισσότερα.

Το έργο της Nawal El Saadawi σε όλα τα στάδια της ζωής είναι αφιερωμένο στην καταπίεση που βιώνουν οι γυναίκες, αλλά και οι άνδρες, από την πατριαρχική οργάνωση των κοινωνιών. Η πατριαρχία, σύμφωνα με την ίδια, είναι μέρος της Ιστορίας, που «δεν μπορεί να αποδοθεί σε μία συγκεκριμένη κουλτούρα», αλλά έχει διεισδύσει βαθιά και διαχρονικά σε όλες τις ανθρώπινες θεωρίες και πρακτικές. Με όπλο τη γνώση και τη γραφή της στάθηκε ενεργά απέναντι σε κάθε καταπίεση, όπως την γυναικεία κλειτοριδεκτομή – θύμα της οποίας υπήρξε και η ίδια σε πολύ μικρή ηλικία. Ακόμα αντιστάθηκε στην καταπίεση της γυναικείας φιγούρας εντός οποιασδήποτε θρησκείας και τρόπου ζωής, ιδιαίτερα όμως στο Ισλάμ, απ’ όπου και προερχόταν.

“Ο καπιταλισμός μέσα στον οποίο δεν δύναται να υπάρξει δημοκρατία είναι η πηγή όλων των αδικιών για τη Nawal”

«Γεννήθηκε με αντιδραστικό πνεύμα», λέει για εκείνη η φίλη της Omnia Amin. Η ίδια η παιδική ηλικία της Nawal είναι απόδειξη της φράσης αυτής. Ο θρύλος της ξεκινάει το 1931 σε ένα χωριό στο δέλτα του Νείλου, το Kafr Tahla, όπου με λίγα χρήματα και εννιά παιδιά ζει η οικογένεια Saadawi. Μικρό κορίτσι, που λατρεύει να τραγουδάει και να χορεύει η Nawal στην ηλικία των 6 υπόκειται σύμφωνα με το έθιμο σε κλειτοριδεκτομή. Λίγο αργότερα, φτάνει 10 και καλείται να παντρευτεί. Εκείνη, όμως, φοράει το καλό της φόρεμα και τρίβει ωμή μελιτζάνα στα δόντια της για να σαμποτάρει το προξενιό. 

Αδιάκοπος αγώνας

Με την υποστήριξη των γονιών της πάει σχολείο: «Παρέες αγοριών μου πετούσαν πέτρες στο στήθος, επειδή ήμουν κορίτσι και περπατούσα μόνη μου στο δρόμο. Σήκωνα τις πέτρες και τους τις έριχνα πίσω.». Αργότερα, αποφοιτεί ως γιατρός από το Πανεπιστήμιο Καΐρου (παρ’ όλο που επιθυμούσε να σπουδάσει λογοτεχνία) και ειδικεύεται στην ψυχιατρική. Διατελεί πάνω στο επάγγελμά της Γενική Διευθύντρια του τμήματος εκπαίδευσης στο Υπουργείου Δημόσιας Υγείας της Αιγύπτου και εκδίδει το περιοδικό “Health”. Καθ’ όλα τα χρόνια, παρατηρεί τις γυναίκες που έχει ως ασθενείς και εξετάζει τον αντίκτυπο που έχει η καταπίεση του πατριαρχικού κόσμου στην ψυχική τους υγεία.

Έτσι, αρχίζει να εκφράζεται για τα γυναικεία δικαιώματα μέσα από τα γραπτά της έργα, όπως  το “Women and Sex” και “The Hidden Face of Eve: Women in the Arab World”. Ο «πόλεμος» με τις αιγυπτιακές αρχές – και όχι μόνο – ξεκινά. Χάνει τις θεσμικές θέσεις της, το περιοδικό της κλείνει και τα γραπτά της απαγορεύονται. Δεν σταματά, όμως, μία γυναίκα που το αίμα της φλέγεται κατά στην αδικία.

Μάχεται κατά των ακρωτηριασμών των γεννητικών οργάνων γυναικών και ανδρών και κατά της γυναικείας κακοποίησης και υποτίμησης που έρχονται ως συνέπεια του τρόπου ζωής που επιβάλλει το Ισλάμ, αλλά και ο ίδιος ο καπιταλισμός παγκοσμίως. Ο όρος της πατριαρχίας σύμφωνα με την ίδια είναι μέρος της ιστορίας, που «δεν μπορεί να αποδοθεί σε μία συγκεκριμένη κουλτούρα», αλλά έχει διεισδύσει βαθιά και διαχρονικά σε όλες τις ανθρώπινες θεωρίες και πρακτικές. Ο καπιταλισμός για τη Nawal είναι η πηγή των αδικιών, μέσα στον οποίο δεν δύναται να υπάρξει δημοκρατία.

«Ο κίνδυνος υπήρξε μέρος της ζωής μου από τότε που έπιασα το στυλό και ξεκίνησα να γράφω. Τίποτα δεν είναι πιο επικίνδυνο από την αλήθεια σε έναν κόσμο που ψεύδεται.», έχει γράψει μετά την φυλάκισή της από τον τότε αιγύπτιο πρόεδρο, Anwar Sadat, κατά την οποία γράφει και το έργο της “Memoirs From the Women’s Prison” σε χαρτί τουαλέτας με ένα καλλυντικό μολύβι για τα φρύδια.  Ελευθερώνεται και ιδρύει τον σύνδεσμο αλληλεγγύης γυναικών από την Αραβία (Arab Women’s Solidarity Association).

Ισλάμ και φεμινισμός

Θεωρείται απειλητική η παρουσία της, ασεβής για τις ισλαμικές παραδόσεις, καθώς ο φεμινισμός είναι ένα δυτικό ιμπεριαλιστικό όπλο κυριαρχίας για την Ανατολή. Εκείνη, όμως, απεμπολεί κάθε στοιχείο οποιασδήποτε θρησκείας και επιμένει πως το όλο το σύστημα λειτουργίας του κόσμου ευθύνεται για αυτή την φυλετική ανισότητα στις κοινωνίες. Κατηγορείται αρκετές φορές πως τα λεγόμενά της είναι αιρετικά και δέχεται θανατικές απειλές από φονταμενταλιστές πως προσπαθεί να ξεσηκώσει τις γυναίκες της χώρας της ενάντια στον ισλαμικό νόμο σε σημείο που αναγκάζεται να εγκαταλείψει την πατρίδα της.

«Δεν σκεφτόταν να παραβεί τους κανόνες ή τους κανονισμούς. Απλά έλεγε την αλήθεια.», σχολιάζει η κ. Amin για το έργο της.  Η γραφή της αποτέλεσε το βασικό κίνητρο συσπείρωσης και ευαισθητοποίησης προς τη γυναικεία απελευθέρωση στις χώρες της Ανατολής. 

Δεν περιορίζεται μόνο στην υπεράσπιση των γυναικείων δικαιωμάτων. Μετά την επιστροφή της στην Αίγυπτο το 1996 κριτικάρει ανοιχτά και έντονα την πολιτική σκηνή της χώρας της. Το 2011 την βρίσκει στην πλατεία Tahrir, κατά τη διάρκεια της Αιγυπτιακής Επανάστασης και στο πλαίσιο του κινήματος της  «Αραβικής Άνοιξης», να διαδηλώνει μαζί με τους χιλιάδες συμπολίτες της.

Τα δημιουργήματά της έχουν μεταφραστεί σε πάνω από 40 γλώσσες. Η ίδια πολυβραβεύεται και αναγνωρίζεται παγκοσμίως. Παντρεύεται τρεις φορές, παίρνει διαζύγιο και τις τρεις και φέρνει στον κόσμο δύο παιδιά, ένα αγόρι και ένα κορίτσι. Πάνω απ’ όλα, όμως, είναι η γυναίκα που μερίμνησε και πάλεψε για πολλές άλλες. Θα είναι πάντα παρούσα με το έργο της και γι’ αυτό η ιστορία της θα αφηγείται πάντα στον ενικό…